Geçen hafta İzmir’de büyük bir kültür şöleni yaşandı. APİKAM Bahçesinde İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi, Müzeler ve Kütüphaneler Şube Müdürlüğü ve İZELMAN iş birliğiyle hazırlanan 10 ciltten oluşan “Geçmişten Günümüze Kurtuluşun 100. Yılında İzmir” kitap dizisi; 11’i aynı zamanda cilt editörü olmak üzere, 52 yazarın emeğiyle basıldı ve kentimizin kültür hayatına katkı sağladı. Bu 52 yazarın arasında olduğum için çok sevinçliyim.
Öncelikle Tunç Soyer Başkanı kutlayalım.
Akademisyenlerin yanı sıra İzmir’e ilişkin araştırmalar yapan gazeteci, yazar, araştırmacı ve sanatçılar bu kıymetli kitapların oluşturulması sürecinde görev almış.
“Geçmişten Günümüze Kurtuluşun 100. Yılında İzmir” kitap dizisi ciltlerinin her birinde, İzmir’in son 100 yılda yaşadığı değişim ve gelişim süreci, tarihsel kökenlerinden bağımsız olmamak kaydıyla ele alınmış. Kitap dizisini oluşturan; Tarih, Arkeoloji, Edebiyat ve Sanat, Göçler Karşılaştırmalar ve Değişim, İzmir Şehir Kimlik Bellek, Kamusal Mekânlar, Mutfak Kültürü, Sanat Tarihi ve Mimari, Spor, Toplumsal Hareketler ciltleri, Cumhuriyet’in 100. yılında okurlara sunuldu.
Kitapları okumaya başladık hemen. Bugün size “Arkeoloji” cildinden söz edeceğim.
Cildin editörü aynı zamanda Agora Smyrna Antik Kenti Kazı Başkanı Doç. Dr. Akın Ersoy Hocamın girişte yazdığı İzmir’deki kazı alanları raporu bölgemizin zenginliğini ortaya koyuyor:
İzmir Neolitik Çağ’dan itibaren çağlara, dönemlere ve uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Birbiri ardına gelen farklı uygarlıkların Bergama’dan Selçuk’a kadar izler bıraktığı onlarca sit alanına sahiptir. İzmir ölçeğinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2021 yılı verilerine göre bilim insanlarınca toplam 14 sit alanında Bakanlar Kurulu Kararlı statüde arkeolojik kazılar sürdürülmektedir. Bunlardan 12 sit alanında 9 farklı üniversiteden Türk bilim insanları çalışmalara başkanlık etmektedirler.
Kazı çalışmaları sürdürülen sit alanları ve kazı başkanları şöyledir: - Ayasuluk (Selçuk)- St. Jean Kilisesi-Dr. Öğr. Üyesi Sinan Mimaroğlu (Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi) - Erythrai (Ildırı)- Doç. Dr. Ayşe Gül Akalın (Ankara Üniversitesi) - Eski İzmir/ Smyrna (Bayraklı)- Prof. Dr. Cumhur Tanrıver (Ege Üniversitesi) - Klazomenai (Urla- İskele)- Prof. Dr. Yaşar Ersoy (Yaşar Üniversitesi) - Limantepe (Urla)- Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu (Ankara Üniversitesi) - Metropolis (Torbalı)- Prof. Dr. Serdar Aybek (Manisa Celal Bayar Üniversitesi) - Nif Dağı (Kemalpaşa- Torbalı)- Doç. Dr. Müjde Peker (İstanbul Üniversitesi) - Panaztepe (Menemen)- Dr. Öğr. Üyesi Ümit Çayır (Sivas Cumhuriyet Üniversitesi) - Smyrna (Konak)- Doç. Dr. Akın Ersoy (İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi) - Teos (Seferihisar)- Prof. Dr. Musa Kadıoğlu (Ankara Üniversitesi) - Ulucak Höyük (Kemalpaşa)- Prof. Dr. Özlem Çevik (Trakya Üniversitesi) - Yeşilova Ve Yassıtepe Höyükleri (Bornova)- Doç. Dr. Zafer Derin (Ege Üniversitesi)
Yabancı bilim insanlarının yürüttüğü kazılar şunlardır: - Pergamon (Bergama)- Prof. Dr. Felix Pirson (Almanya) - Ephesos (Selçuk)- Doç. Dr. Sabine Ladtstatter (Avusturya)
Sadece arkeolojik kazılar değil aynı zamanda 6 alanda 6 farklı üniversite tarafından arkeolojik yüzey araştırmaları İzmir genelinde sürdürülmektedir: Aliağa İlçesi Tisna Antik Kenti ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması- Doç. Dr. Emre Erdan (Aydın Adnan Menderes Üniversitesi) - Karaburun İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması- Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu (Ege Üniversitesi) - Menemen İlçesi, Buruncuk (Larisa) Köyü Mimari Tespit Çalışması- Prof. Dr. Turgut Saner (İstanbul Teknik Üniversitesi) - Ödemiş İlçesi Bozdağ Yaylalarında Aydınoğulları Ve Osmanlı Dönemleri Yüzey Araştırması- Doç. Dr. Eylem Güzel (Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi) - Urla Yarımadası Güney Kesimi Prehistorik Ve Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması - Dr. Öğr. Üyesi Tayfun Caymaz (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) - Urla, Seferihisar Ve Çeşme İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması- Doç. Dr. Elif Koparal (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)
2021 yılı Bakanlık verilerine göre 2 yabancı bilim insanı da İzmir’in tarih ve arkeolojisine yüzey araştırmaları ile destek vermektedirler. Prof. Dr. Christopher John Ratte (ABD) Notion (Ahmetbeyli- Menderes) çevresinde ve Prof. Dr. Felix Pirson (Almanya) Pergamon çevresinde arkeolojik yüzey araştırmaları yürütmektedirler.
Akademisyenlerin yanı sıra İzmir ve Efes Müze Müdürlükleri de sorumluluk alanlarında farklı nedenlerle arkeolojik kazılar gerçekleştirmişlerdir: İzmir Müzesi: Foça İlçesi Foça Osmanlı Mezarlığı (Bilimsel Sorumlu Prof. Dr. Kadir Pektaş) - Foça İlçesi Phokaia Antik Kenti - Aliağa İlçesi, Myrina, Gryneion Kutsal Alanı (Bilimsel Sorumlu Doç. Dr. Yusuf Albayrak) Efes Müzesi; - Menderes İlçesi Klaros Apollon Kutsal Alanı (Bilimsel Sorumlu Dr. Araş. Gör. Onur Zunal)
Ayrıca 2021 yılı verilerine göre, İzmir, Ödemiş, Tire ve Bergama Müze Müdürlükleri 19 ayrı sit noktasında Kurtarma Kazıları ile Efes Müze Müdürlüğü 1. Derece Arkeolojik Sitlerde Sondaj Kazıları, İzmir Müze Müdürlüğü Jeo- Radar çalışmaları yürütmüşlerdir. Sadece kara çalışmaları değil aynı zamanda İzmir kıyılarında Doç. Dr. Harun Özdaş (DEÜ) tarafından Arkeolojik Sualtı Araştırmaları da yürütülmektedir.
Türkiye genelinde 2021 yılı Bakanlık verilerine göre 21.630 sit alanı mevcutken bunlardan 965 sit alanı İzmir’dedir. İzmir, Konya ve Antalya’dan sonra il olarak en fazla arkeolojik sit alanına sahiptir. Bu sit alanlarından özellikle antik kentlerle örtüşen yukarıda adları verilen 16 sit alanında (Foça ve Klaros Kazıları dahil) arkeolojik kazı çalışmaları yürütülmekte olup sayısal olarak ülkemizde en fazla kazı projesinin yürütüldüğü kent durumundadır.
Ülke genelindeki 30 yabancı kazıdan 2’si, 147 Türk kazısından 14’ü İzmir’dedir. İzmir Büyükşehir Belediyesi İzmir genelinde sürdürülmekte olan Türk kazılarına mali ve ayni yardımlarıyla Arkeoloji bilimine önemli destek sağlamaktadır.
İzmir, benzersiz arkeolojik potansiyeli ile kültürel olarak: Pergamon Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı ve Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi olmak üzere dört bileşenden oluşan Efes Miras Alanı ile Türkiye’nin UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan 17 miras alanından 2’sine ev sahipliği yapmaktadır.
İzmir, bu 2 miras alanı ile ülkemizdeki tek kent durumundadır.
Şu sıralarda çalışmaları yürütülen “Birgi Tarihi Kenti”, Çeşme Kalesi’nin dahil olduğu “Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimler” ve “İzmir Tarihi Liman Kenti” miras alanları ile UNESCO Türkiye Geçici Listesi’ndeki 77 miras alanından 3’üne de sahiptir.
Kitaplar vesilesi ile İzmir Arkeoloji Dünyasının Rüya Takımı ile buluştuk
2022 yılı itibariyle İzmir’de kent merkezinde İzmir Arkeoloji Müzesi ile İzmir Tarih ve Sanat Müzesi arkeolojik mirasın sergilendiği ziyarete açık müzeler olup Bergama, Çeşme, Efes, Ödemiş ve Tire Müzeleri kent çeperindeki ziyarete açık diğer müzelerdir.
İzmir kent merkezinde Smyrna Agorası, kent dışında Teos, Metropolis, Klazomenai, Bergama Akropolü, Bergama Asklepionu ve Bergama Kızılavlu, Efes, Ayasuluk-St. Jean ve Klaros ören yeri statüsündeki arkeolojik alanlardır.
Var mı böyle zengin kent diyelim bir kez daha!
Arkeoloji cildinin içeriği de mükemmel. İzmir’in 8.500 yıllık tarihsel yolculuğunda üç kez yer değiştirdiği kabulü ile Bornova, Bayraklı ve Konak ilçeleri dikkate alınarak bu ilçelerdeki sit alanlarında arkeolojik kazı çalışmalarını yürüten kazı başkanları yazıları ile bu kitaba değer katmışlar.
Bu amaçla Yeşilova ve Yassıtepe Höyükleri Kazı Başkanı Doç. Dr. Zafer Derin ve Eski Smyrna Kazı Başkanı Prof. Dr. Cumhur Tanrıver ile Büyük İskender’den sonra Kadifekale eteklerinde kurulan Smyrna Antik Kenti Kazı Başkanı Doç. Dr. Akın Ersoy katkıda bulunmuşlar.
İzmir’in Hellenistik ve Roma Dönemlerinde İzmir’in günlük yaşamının bir parçası olan, İzmir’de konaklayan veya eğitim amaçlı gelen hatip ve entelektüeller hakkında Doç. Dr. Murat Tozan ve İzmir’in tarihsel süreçte en güçlü olduğu ve bu nedenle de çok sayıda buluntu ile temsil edilen Geç Antik Çağ dünyası ve İzmir’deki yansımaları Prof. Dr. Binnur Gürler tarafından kaleme alınmış. Bu cilt için emek veren hocalarımıza gerçekten çok teşekkürler… 100. Yılda ortaya gerçekten çok değerli bir iş çıktı.