Şili, dün sosyalist Salvador Allende'nin Halk Birliği hükümetine karşı gerçekleştirilen askeri darbenin 50. yıldönümünü andı. Bundan tam yarım asır önce, 11 Eylül 1973'te AugustoPinochet'nin 17 yıllık diktatörlüğü başlamıştı. Darbe sonrası en 3 bin 200 kişi idam edilmiş ya da kaybedilmişti. Binden fazlası hiçbir zaman bulunamadı.
Dünya siyasetini yakından takip edenler biliyorlar. Şili’de istikrar sağlanamıyor. Aslında Şili’de herkes askeri diktatör Pinochet enkazının kaldırılması gereğinde buluşmuştu.2019’daki büyük sokak gösterileri halkın beklentisi daha iyi sağlık koşulları, parasız üniversite eğitimi ve emeklilik zemininin düzeltilmesini talep ediyordu…
Dünyadaki gelişmeleri en iyi izleyen insanlardan biri olan Prof. Dr. Kenan Mortanağabeyimiz geçen Mayıs ayında Türkiye tam da seçim arifesindeyken şöyle bir yazı yazmıştı: Beklenen oldu, bağnazlaşmış sağ cepheye karşı oluşturulan birleşik cephe 2021’de Şili Ulusal Meclisi’nde çoğunluğu sağladı. Sonrasında Mart 2022’de eski bir öğrenci lideri olan, 37 yaşındaki Gabriel Boric (doğ.1986) devlet başkanı seçildi.Boric yeni bir anayasa sözü verdi. Dünyanın en uzun anayasa metninde yok, yoktu. Ancak yerindeliği ve gerçekleşebilmesi tartışmalıydı. Parasız su kullanımından, her koşulda grev hakkına , kamulaştırılacak madenlere uzanan bu anayasa çok tartışma yarattı.
Referendumda halkın yüzde 62’si bu anayasa metnine “ hayır’’ oyu verdi. Boric daha sade ve somut bir anayasa metni yazma sözü verdi. Metni yazacak ekibin oluşturulmasında ilkeler belirsizdi. Ülkenin yüzde 50’sini oluşturan sağ muhafazakar görüş temsilcileri komisyonda yoktu.
Süreç uzayınca bu kez halk erken seçim istedi. 7 Mayıs 2023’te yapılan seçimlerde Boric büyük bir yenilgiye uğradı. “Askeri diktatörlük iyidir!”diyen Şili Cumhuriyetçi Partisi 51 kişilik parlamentoda 23 koltuk sağladı. Diğer bir sağ parti de 11 koltuk kazandı. Boric yanlıları 11 koltukla yetinmek zorunda kaldı.
Prof. Mortan şöyle değerlendirmişti gelişmeleri: Şimdi bu parlamento yeni hazırlayacağı anayasa metnini Aralık ayında halk oyuna sunacak. Şili deneyi bize birkaç ders veriyor: Zamanın kullanımı siyasette çok anlamlı, bu birinci ders. İkinci ders, halkın taleplerinin iyi tartılması. Hoş gözüken ama anlamsız ya da tatbiki olanaksız düzenlemelere yer olmamalı. Üçüncü ders, demokrasi bir uzlaşma ve ittifaklar rejimidir.
Şili’de özgürlükçü yönetim ve lideri Boric bunları yerine getir(e)medi. Halkın taleplerini savunmak iktidarı, erk olmayı sağlamıyor…
***
Vee önceki 9 Eylül gecesi Şili Darbesinin 50. Yılına Venedik Film Festivali’nden bir armağan. Bu yıl 80. Kez düzenlenen Venedik Sinema Bienalinde, GuillermoCalderón ve Pablo Larraín'in senaryosu “El Conde” ile En İyi Senaryo ödülünü aldı.
El Conde ya da Kont… “Kont”, diktatör AugustoPinochet'nin, Şili diktatörlüğünün ardından dokunulmazlığı kınamak için asırlık, kana susamış bir vampir olarak tasvir edildiği bir hiciv: Aynı zamanda onu ve hanedanını, tam da Şili'nin bu olayı andığı dönemde, açgözlü bir hırsız olarak tasvir ediyor.
Bu sert hicivde, Pinochet (JaimeVadell) ve diktatörün eşi LucíaHiriart (Gloria Münchmeyer) başkanlığındaki ailesi, diktatörlük sırasında biriktirdikleri muazzam varlıkları aramak için çocuklarının geldiği harap bir evde yaşıyor.
Sonradan kimliğini öğreneceğimiz bir dış ses tarafından bizlere tanıtılan Pinochet, esasen Fransız Devrimi öncesinde Claude Pinoche olarak doğan ve ölümsüz olduğunu fark ettikten sonra yaşamını “dünyada gerçekleşen devrimleri başarısızlığa uğratmaya adayan bir vampir”.
Yüzyıllar boyunca saklandıktan sonra Şili’yi ülkesi edinen Pinochet’yi, onca yıllık iktidarından sonra ona sırtını dönen ülkesi yüzünden küskün ve ölmeye hazır bir hâlde buluyoruz. Babalarının ölmeye hazır olduğunu öğrenen çocukları mirasının, eşi ise ölümsüz olmanın peşinde. Bir de ortada Pinochet’nin mal varlıklarını hesaplamak için geldiğini iddia eden ama aslında ruhundaki ele geçirmeye çalışan Carmen isimli bir rahibe var.
Komik ötesi bir film çıkmış ortaya.
Şili’de darbeci yönetimi savunan parti en yüksek oyu alıyormuş ne gam. Tarih ve sanat unutmuyor!