Ne olacağına bir türlü karar verilemiyor…!
İzmir hangisidir derseniz, markasal bir cevabı da yok aslında. Oysa ; denizi, tarihi Kemeraltı Çarşısı, Alaçatı’sı, Çeşme’si, Meryemanası ile Efes Selçuk’u, Bergaması…
Hatta Kuşadası, Afrodias’ı, Pamukkale’si ile İzmir için, Turizm Kenti demeye uygunsa da…
Öyle de pek anılmıyor ki!
Her ne kadar sayılan bazı yerler bugün sınırları dışında olsa da… İzmir, Osman’lının 1923’lere kadar Aydın Vilayetine bağlı bir Sancağıydı. Vilayet yönetim merkezi de onun içindeydi.
Bir deyimle İzmir… Bölgenin Başkentiydi!
***
Sanat tarihi ve müze kültürümüzün çok da ileri olduğunu söylemek zor gibi… İzmir müzeleri de bundan nasibini almaz değil! Oysa, başta Atatürk Müzesi, Arkeoloji Müzesi, Tarih ve Sanat Müzesi, Etnografya Müzesi olmak üzere, 20 den de fazla müzemiz var… İzmir’de.
Daha çok yerlerde var da… Şimdilik kaydıyla gördüklerimizden ; İzmir Atatürk Müzesi ile ilgili olacağız. Bir de Trabzon Atatürk Müzesi ile…
İki müzenin de oldukça benzer aşamaları var.
‘İzmir Tebliğleri’ kitabındaki bir tebliğde de,
doğal olarak İzmir’deki söz konusu oluyor…
***
Osmanlı Devletinin ilk ve son Anayasının ilan edildiği, 1876 Kanuni Esasi ile kurulan mecliste, halı tüccarı Agop Ispartalıyan, azınlıklıklardan İzmir Mebusu olur.
1880’de Kordon Bella Vista (Gündoğdu)’da, ailesine ait büyük bir konak yaptırır. Bu Konak, İzmir’in 9 Eylül 1922’de işgalden kurtuluşundan sonra, emvali metruke (terkedilmiş mal) sınıfına girer…
Bir süre karargah olarak Orduya hizmet eder. Atatürk, Şubat 1923’de İktisat Kongresi için İzmir’e gelir ve burayı çalışma ofisi olarak kullanır… Sonra da, karargah buradan taşınır.
Devletin kiraya vermesiyle…1923-1926 arasında “ Naim Palas” adıyla otel olarak işletilir… Haziran 1926’da Atatürk ve İnönü birlikte İzmir’e geldiklerinde bu otelde kalır.
Bina, aynı yıl 13 Ekim 1926’da İzmir Belediyesi tarafından Milli Emlak idaresinden satın alınır.
İçine yeni bazı eşyalar konur. Atatürk’e hediye edilir…
Atatürk vefat edince… mirasçısı olarak kız kardeşi Makbule Baysan’a intikal eder. İzmir Belediyesi, 1940’da binayı müze yapmak üzere kamulaştırır. Ve, 11 Eylül 1941’de, “Atatürk Müzesi ” olarak açılır…
Bina 852 m2’lik bir alanı kaplıyor. Neoklasik tarzda inşa edilmiş. Osmanlı ve Levanten mimarilerinden esinlenmiş. İki katlı, bodrum
ve çatı katları da var…
Gazeteci Yazar Emel Gülcan, İzmir’in Müzeleri yazısında ; müzeleri özlüce tanıtıyor. ‘Atatürk Evi Müzesini’ de anlatıyor…
Müzenin kısa bir tarihçesini veriyor, bölümlerini sayıyor… Duvarlarda Atatürk’ün fotoğrafları, meşe kaplama çalışma masası ve yazı takımı görülmeye değer… diyor.
***
Bir Atatürk Müzesi de Trabzon’da…
Trabzon’un muhteşem deniz manzaralı Soğuksu tepesinde, çam ağaçları içinde.
Rum asıllı bir banker ve tüccar tarafından yazlık köşk olarak… 1912’de yaptırılmış.
Rönesans mimarisinden etkilenen bina, bodrumu ile, 4 katlı. Döneminin ileri teknolojisi olarak su ve ısıtma tesisatlı. Toplam alanı da 9840 m2.
Mülkiyeti, sahibinden Maliyeye, ondan da 1923’de Hazineye geçmiş. Köşk, Trabzon Belediyesince satın alınarak, 16 Haziran 1931’de Atatürk’e hediye edilmiş…
Atatürk, 10-12 Haziran 1937 günlerinde ve
son Trabzon ziyaretinde bu köşkte kalmıştı. Düzenlenen gecede de… Tüm şahsi mallarını Millete bağışladığını açıklamış, İsmet İnönü’ye de telgrafla bildirilmişti…
Ölümünden sonra… vasiyetnamede yer almadığından, yasal mirasçısı Makbule Boysan’a geçmiş. Trabzon Belediyesince de, 1943 yılında kamulaştırılarak, “Atatürk Müzesi” yapılmıştı.
Halen Atatürk’e ait çeşitli eşyalar ile… Dersim isyanı sırasında, bizzat kurşun kalemle işaretler yaptığı bir Türkiye haritası da sergilenmekte…
***
Atatürk müzeleri derken…
Sonsuz evren var da. Tek evrenimiz Atatürk.
Biz O’nun çekiminde ve yörüngesindeyiz.
Şanssız değersizleştirme uğraşıları olsa da, Uğraşıcıları da zaten canlı… Ölüler !
İyi gezmeler…