Bu sabah benim de Ege Üniversitesi diplomamda imzası olan eski rektörlerimizden Prof. Dr. Hakkı Bilgehan’ı kaybettiğimizi öğrendik çok üzüldük.
1926 yılında İzmir’de doğan Hakkı Bilgehan Hoca tam bir İzmir ve Girit sevdalısıydı… Öğrenimine İzmir Alsancak Fransız Okulu ana sınıfında başlayan Bilgehan ilkokul öğrenimini Gazi İlkokulu’nda, orta ve lise öğrenimini İnönü Lisesi’nde (bugünkü Namık Kemal Lisesi) tamamlamış. Yüksek öğrenimini Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Leyli Tıp Talebe Yurdu öğrencisi olarak İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tamamlayıp 25 Temmuz 1949 tarihinde Tıp Doktoru olarak mezun olmuş.
Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Dalı’nda açılan sınavı kazanıp ihtisas yapmak üzere tayin edildiği İzmir Emrazı Sariye Hastanesi’nde (bugünkü Göğüs Hastalıkları Hastanesi) uzmanlık eğitimini tamamlayarak 25 Ekim 1954 tarihinde uzman olmuş.
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi´nin Dekanı Ord. Prof. Dr. Muhiddin Erel´in isteği üzerine Ege Üniversitesi’ne girmiş ve önce dekanlık sonra da Rektörlük yapmıştır.
12 Eylül’ün darbeci generalleri görevden alıncaya kadar o zor günlerde çok başarılı bir rektörlük yapmış bir Hocamızdı. Demokrat kimliğiyle 12 Eylül öncesinde öğrencilerle ve asistanlarla sık sık bir araya gelir ve sorunlarını dinlerdi. O zamanlar yasada böyle bir yetki yok ama Bilgehan Hocamız aklın yolunu daha o zaman bulmuştu…
Prof. Dr. Bilgehan, bilimsel alanı ile ilgili olarak 6 kitap, 5 kitap bölümü yazmış ve bazılarının editörlüğünü yapmıştır. Ayrıca çok sayıda bilimsel makale ve tebliği bulunan, İngilizce, Almanca ve Yunanca bilen Prof. Dr. Hakkı Bilgehan’ın bence en önemli hizmetlerinden biri de Girit Kültürüne olan sevdasıyla yazdığı kitaplardı.
Lozan Mübadilleri Vakfı’nın ilk kitabı olan “Girit ve Giritli Türkler” kitabı Hakkı Bilgehan Hoca’nın bence en önemli eseridir.
Kitabın önsözde: “Girit kültürünün önemli bir yükünü taşıyan biz ikinci kuşak (aslında birinciye çok yakın olan bir kuşak) Giritlilere, bu kültürü yeni kuşaklara aktarmak görevi bana düştü” ifadesini kullanmıştır. Kitabın içeriğinde; Girit’in Tarihi, Giritli Türklerin Kökleri ve Dili, Girit Müziği ve Girit Türkleri, Girit Mutfağı ve Yemekleri, Giritlice Mevlit, Girit Manileri, Atasözleri ve Deyimler alt başlıkları ile Giritli Türklerin tarihine ve kültürüne ait önemli bilgiler yer alıyor.
Çalışmalarını bu görev bilinciyle sürdüren Hakkı Bilgehan Hoca genç kuşaklara çok önemli bir kültürel miras bıraktı: Bazı yaşlı Giritlilerin ezbere söylediği VitsentzosKornaros’un 17.Yüzyılın başlarında yazdığı “Erotokritos” adlı destansı şiirini büyük emek harcayarak ve çok titiz bir çalışma ile Türkçeye kazandırdı. Bu eşsiz ve değerli çalışma 2011 yılında Lozan Mübadilleri Vakfı tarafından yayımlandı ve okuyuculara sunuldu.
“Erotokritos” destanı ilk kez 1713 yılında Venedik’te kitap olarak basılmış. Sonra başta Yunanca olmak üzere çeşitli dillerde çok kez basılıyor. Kornaros’un, konusu kahramanlık ve aşk olan bu uzun şiiri Homeros’un “İlyada ve Odisea”sı gibi, İngilizlerin “Beowolf” u gibi, Fransızların Roland’ın Şarkısı” gibi evrensel nitelikli edebiyat örneklerinden biri. Bu nedenle çok geniş bir coğrafyada bilinmiş, terennüm edilmiş ve değişik sanat eserlerine konu olmuş. Bunlardan biri de 19. Yüzyıl sonlarında yaşayan ünlü Midillili naif ressam Mihail Teofilos’un “Erotokritos ve Aretussa” adlı tablosudur..
“Erotokritos” lirik destanını Akdenizli halkların çoğu gibi Giritli Müslüman Türkler de bilir ve ezbere söylerlermiş. LMV’nin Giritlilerle ilgili yaptığı alan çalışmalarında birçok yaşlı Giritli bu destanı ezbere okurdu.
Prof. Bilgehan Hocamla son kez beraber olduğum Kuşadası’ndaki Girit Sempozyumunda “Sökeli Giritli” Ali Uğurel’i de son kez görmüştüm. Ali abi bize bu uzun şiiri, vezin ve kafiyesine uygun bir melodiyle okumuştu. İsteyen youtube’dan Ali Abinin okumalarını bulabilir.
“Erotokritos” un dili 17. yy Girit Rumcası, özellikle de Sitiaağzı olduğuiçin çevirisi özel bir özen gerektiriyordu. Birçok sözcük bugün sadece bazı Girit köylerinde ve Giritli Müslümanlar tarafından kullanılıyor. Hakkı Hoca bu işi hakkıyla yerine getirmişti.
Bilgehan Hocamızın diğer değerli bir çalışması “Giritlice” sözlüktür. Nikos Garefalakis’in“Girit Lehçesi Deyimsel Sözlüğü”nüTürkçe’ye çevirdi ve Türk Alfabesine uyarladı. Bu çalışma Ege Üniversitesi Yayınları tarafından “Giritlice-Türkçe Deyimsel Sözlük” adı ile sadece 100 adet basıldı. Bu çalışması ile Girit dili/lehçesi üzerine çalışma yapacaklara eşsiz bir kaynak bıraktı.
Çok değerli bir bilim insanını yitirdik. Anılarımızda hep yaşayacak…