30 Kasım’da yazmıştık. Merriam-Webster adlı sözlük şemsiyesi etrafında toplanan aydınlar seçmişti 2022’nin kelimesini. Bu yıl seçilen kelimeyi ilk kez duymuş olabilirsiniz ama anlamını duyunca bizim memlekette hayli yaygın ve tanınan bir kelime olduğunu hemen anlamak mümkün: Merriam-Webster, yılın kelimesi olarak “gaslighting” i seçti. Şirkete göre, sözlüğün web sitesindeki 'gaslighting' kelimesi aramaları 2022'de yüzde 1740 arttı. 2017’de “Feminizm” yılın kelimesiydi: 2018’in “Adalet”, 2019 “Onlar”, 2020 “Pandemi”, 2021’de de “Aşı” sözcükleri o yılların kelimesi seçilmişti.
Sözlük, “zihni manipüle eden, fena halde yanıltıcı, düpedüz aldatıcı davranış olarak” nitelenen bu kavram için şu ayrıntılı tanımı aktarmış: “Genellikle uzun bir süre boyunca, ‘mağdurun kendi düşüncelerinin, gerçeklik algısının veya anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olan ve kafa karışıklığına, güven ve öz saygı kaybına, kişinin duygusal veya zihinsel istikrarında belirsizliğe ve bu eylemi gerçekleştiren kişiye bağımlı hale gelmesine yol açan’ psikolojik manipülasyon.”
Türkçe’de tam karşılığı olmayan gaslighting bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi. İnsanların kendi hafızalarını, algılarını ve akıl sağlıklarını sorgulamaya iten bir manipülasyon.
Aralık ayı içinde deOxford Sözlüğü Yılın Kelimesini açıkladı: Goblin Modu…
Oxford İngilizce Sözlüğüne görePfizer, Moderna ya da AstraZeneca sözcüklerinin sıkça kullanıldığı 2021’in kelimesi aşı kelimesinin kısaltılması olan 'vax' (vaccine) olmuştu. Sözlük 2020 yılında koronavirüs salgının yanı sıra yaşanan birçok olay sebebiyle yılın kelimesine karar veremediklerini açıklamıştı. 2019'un sözcüğünü ise “İklim acil durumu” olarak belirlemişti. Öncesini merak edenler Oxford’un sitesine girebilirler.
Goblin Modu kelimesini duyunca meraklandık tabii ki. Goblin modu; Herşeyi kendine göre oluşturduğu bir değer sistemi ile ele alıp, başkalarının beklentileri ve emekleri konusunda özentisiz, kaba ve saygısız insanların kendilerini savunmak işin inşa ettiği bir terim.
Bakın çevrenize demiştim “gaslighting' yapan ne kadar çok insan göreceksiniz…”
Şimdi yine bakın çevrenize: Başkalarının emekleri konusunda özentisiz, kaba, saygısız bir sürü insan var değil mi?
Galibe en iyi özeti Tanol Türkoğlu üstadım vermiş bu konuda. ÜstatHBT’de“yoksa hepimizin içine cin mi kaçtı?” diye soruyor:
Oxford’da seçim süreci bu sene daha “demokratik” gerçekleşti. Sözlük yöneticileri üç aday kelime belirleyip bunu halk oyuna sundu. 300 binin üzerinde bir katılım ile bu üç alternatif içinden Goblin Modu ya da “goblin hali” ifadesi yüzde 90’ın üzerinde bir oy alarak, ezici çoğunlukla birinci seçildi. Birinciliği “goblinmodu”na kaptıran diğer iki aday, “Metaverse” ile “IStandwith” (yanındayım) kelimeleriydi.
Goblin Modu ifadesi şu şekilde tarif edilmekte: “Sosyal normları reddederek, özür dilemeden, kendini beğenmiş, dağınık, tembel veya açgözlü davranış türü.”
Goblin Modu, pandemi sürecinin palazlandırdığı iki eğilimin sonucunda ortaya çıkmışa benziyor. Birinci eve kapanma sürecinin getirdiği fiziksel asosyalleşme ve pandeminin hafiflemesiyle birlikte eski norma dönme konusundaki isteksizlik. İkincisi de sosyal medya ortamlarında paylaşılan görsellerin işaret ettiği mutlu-mesut-mükemmel hayatın sahte olduğunu kanıtlama hevesi.
Dahası da var: Başkalarının düşüncelerini önemsemeden sadece kendi keyfi için bencilce hareket eden, hiyerarşiyi ve toplum kurallarını yok sayan goblincilerden artık nefret ediliyor!Goblin, çeşitli Avrupa kültürlerinde çirkin bir canavar/ kötü ruh-cin anlamına geliyormuş.Sanırım Tanol üstadın hareket noktası da bu.
Hatime Kamilçelebi’nin Diken’deki yazısında dikkat çektiği gibi bu ruh hali şöyle de açıklanabilir:
“İnsanlarda bir gevşeme, bıkkınlık, bezginlik olabilir ve bu çok doğal ama bu uzun bir süreyi kapsarsa daha bencil, daha özensiz, daha tembel ve açgözlü bir dünyayı kabul etmek durumunda kalacağız. Bu bir sızma meselesidir de. En basit örneğiyle toplu taşımada açtığı telefonun sesini kısmaya üşenen ve herkesi rahatsız etmekte sorun görmeyen, alt/yan komşuya kadar ulaşan gürültüleriyle hayatlarımıza sızan insanların bu davranışlarının diğer insanların zihinlerindeki yoruculuğunu bir düşünün. Açgözlülük illa elimizdekine göz dikilmesi değil, sesle yaşam alanımıza nüfuz ederek daha sakin geçirilecek zamanımıza da göz dikilmesidir.”
Goblim Modunda olup da kimseye zarar vermeyenlere sözümüz yok elbette. “Tembellik insan hakkıdır” diyenlere de saygı gösteririz. Ama çevreye zarar veren Goblincilerleönümüzdeki süreçte çok uğraşacak gibiyiz.