Aslında hoş bir seyirlikten ve pek tabii ki finansal paydaşları için bol kazançtan öteye geçemeyeceğini düşündüğüm Barbie filmini izlemeyi de üzerine yazmayı da hiç düşünmüyordum. Fakat magazinel haberlerden ötesine geçemeyeceğini düşündüğüm film eleştirilerinin “çağdaş ve özgün bir feminizm yorumu” olarak şekillendiğini ve kızım dahil pek çok gencin filmi “Girl’s Power” tadında ele almaya eğilimli olduğunu görünce orada bir durun bakalım demek ihtiyacı hissettim. Amerikan kapitalizminin en ikonik sembollerinden biri olan Barbie’den nasıl bir feminist hikâye çıkabilirdi ki?
En baştan iki şeyin altını çizmeliyim: Bu yazı bir film kritiği değildir, spoiler içermez ve geçen yıllar içinde kendisine yöneltilen her türlü eleştiriye rağmen Barbie’ye karşı bir oluşmuş hiçbir antipatim yoktur. Teyzelik ve sonrasında gelen annelik “kariyerim” boyunca Barbie’lere hatırı sayılır bir servet harcamış, saatlerce (bıkmadan diyemeyeceğim) oynamış, her gece ayrı bir Barbie partisine katılmıştım. Gün sonunda her yere saçılmış Barbie aksesuarlarını tek tek toplarken bile Barbie ışıltısına kendimi teslim etmekte bir beis görmemiştim.
Barbie oyuncaklarına yöneltilençocukların bedensel algılarına zarar verdiği ve toplumsal cinsiyet rolleri oluşturmalarında kısıtlayıcı ve yönlendirici olduğu eleştirileri politik olarakdoğru olsa da gereğinden fazla bir tepki olabilir miydi? Çocukluklarını Mettel’in Türkiye pazarına girdiği 1995 yılından çok önce tamamlamış olan bizim kuşak da her taraftan bu etkilere maruz kalmıştı. Barbielerle oynamamış olsak da Top Modeller çağına girmiştik ve yolun sonu görseller üzerinde yaşanan ve her şeyin bir imaj sorunu olduğu bir dünyaya doğru ilerliyordu. Tüm bu olup bitende Barbie’nin ne kadar etkisi olabilirdi?Yine de Barbie’ye gösterdiğim bu hoşgörünün bir sınırı vardı ve bu sınır Barbie’nin kapitalist sisteme uygun bir feminist elbise giymesine kadardı.
Filmin kadın yönetmeni Greta Gerwig’in de filmin feminizmle yakından ilgili olduğunu söylemesiyle de olup biteni kendi gözlerimle görmeye karar verdim ve -bir Bülent Ersoy kadar olamasam da-en pembe kıyafetlerime bürünerek sinemanın yolunu tuttum. Film hakkında fazla bilgisi olmayanlara kısa bir özet geçmek gerekir elbette: Film, Barbie oyuncaklarının fantastik dünyasıyla gerçek dünya arasındaki zarın bozulmasıyla ortaya çıkan karmaşık olayların Barbieler ve Kenler arasında bir iktidar savaşına dönüşmesi ve bu arada asıl kız Barbie’nin hayattaki anlam arayışına dönüşmesi üzerine kurulmuş. Filmin verdiği karmakarışık ve birbiriyle çelişik mesajlar haricinde feminizmle ilgili olarak söylenen en belirgin şey ise patriyarka (ataerkillik) sözcüğünün defalarca tekrarlanmasından ibaret. Feminizmi sadece toplumsal cinsiyet rollerinin eşitlikçi bir şekilde dağıtılmasından ibaret gösterme çabası bu filmde tam karşılığını buluyor.Oysa feminist teori, iktisattan politikaya, aile-din gibi tüm kurumlara kadın eşitliği penceresinden bakan bir eleştirel yaklaşımdır ve mevcut sorunlara düşünsel olarak bağlı olduğu eğilimler çerçevesinde çözüm sunar.
İşte kapitalist sistem de böyle bükemediği eli öpmez, onu kendisi için kullanışlı hale getirir. Feminizmi bireysel ve yüzeysel bir hak arama çabasına dönüştürüverir; karşınıza başarılı olmuş farklı kadınları örnek göstererek sen de yapabilirsin (yapamıyorsan da senin problemindir) der. Dayanışmayı bir ideal uğruna birlikte ve organize bir biçimde verilen mücadele olmaktan çıkarıp (filmdeki gibi) hile veya entrikalarla hedefe ulaşmaya çalışan grup çalışmasına benzetir. Öfkeyi farklı yöne çevirerek asıl meseleden uzaklaştırır, hatayı sistemin ta kendisinde değil içimizde aramamıza neden olur. Sınıf bilinci, gelir adaletsizliği, zenginin daha zengin fakirin daha fakir olacağı bir düzene bakılmaması için sorunu mümkün olduğunca küçük ölçekte tutar.
O yüzden şimdi dönüp Sevgili Barbie’mize sormak isterim:
Selam Barbie! Hazır aydınlanmaya başlamışken gerçeklerin üzerine örtülen örtüyü kaldırıp atmak ve bizimle örgütlü bir feminist mücadeleye katılmak ister misin?