Umberto Eco, kötü haber vermenin ve kötü haberi sevmenin de bir nevi ruh hastalığı olduğunu yazar, “Popüler Roman Kahramanları” adlı müthiş kitabında: Kötülük, toplumsal bir hastalıktır. Fikirler, yanlış olsalar da, bir kez yaygınlık kazandıktan sonra tek başlarına yollarına devam ederler. Nereye varacakları asla tam olarak bilinmez.
Mesela; dün sabahtan beri ABD’de çok iyi İngilizce biliyor olmasını birşeymiş gibi zanneden Tetiker diye bir kadın, saçma sapan hiçbir bilimsel değeri olmayan bir çeviri yapmış. Çünkü tababetin temel prensiplerine hakim değil. İşin kötüsü bunu bazı hekim arkadaşlar da yayıyorlar. Aklı başında hekim dostlar itiraz ediyor ama demiş ya Umberto Eco, “kötü haber yaymak ruh hastalığıdır”…
Aslında bu sabah da Eco ustamı anımsamamın nedeni, ifade özgürlüğü kuruluşu Article 19’un da 27 Mart günü (dün) koronavirüsle mücadelede yayılan kötü haberlerle (dezenformasyonla) ilgili olarak bir politika belgesi yayımlamış olması… Metnin duyurusunda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Şubat ayında Covid-19 ile ilgili yalan ve yanlış bilgi akışının yol açtığı “Infodemi” ile ilgili kaygılarını ifade ettiği hatırlatıldı.
Nedir Infodemi: İnsanların doğru ve gerçek bilgiyi yanlış ve yanıltıcı bilgiden ayırmasını zorlaştıran “aşırı” ve gereksiz bilgi. Kötü haber yayıcılığı!
Gerçek olmayan tedavileri öneren “sosyal medya mesajlarının, komplo teorilerinin ve virüse ilişkin doğru olmayan raporların” yetkili kaynakların bilgilerinden daha fazla görüntülendiği ifade edilen çalışmanın tanıtımında şu ifadelere yer verildi:
Gerçek olmayan bilgiler zaman zaman geleneksel medya organlarının haberlerini etkiledi.
Çevrimiçi ve diğer mecralarda dolaşan mitler şu iddialarda bulunuyordu; el kurutucuları kullanmak, sarımsak yemek ve çamaşır suyu içmek enfeksiyonu tedavi edebilir. Krizin çıkışı Amerikan veya Çin biyolojik silahlarından kaynaklanmaktadır. Bill & Melinda Gates Vakfı’nın kötü niyetli bir komplosudur ve Simpsons isimli çizgi filmin 1993’teki bölümünde koronavirüs isim verilerek tahmin edilmişti.
(Komplo teorisi yayanlar için de bir deyim var, ama ben de o teorileri okuyan ama yaymayan bir insan olarak yazmayayım şimdi)
Daha sıradan sahtecilikler arasında enfeksiyon kapan hasta sayısının abartılması ve hükümet politikalarına ilişkin doğru olmayan bilgilerin verilmesi yer alıyordu.
Araştırmacılar COVID-19 ile ilgili hatalı bilgilerin DSÖ veya Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri gibi yetkili bilgi kaynaklarının bilgilerinden daha geniş çapta yayıldığını tespit etti.
Covid-19 dünyanın birçok yerinde korku, ayrımcılık ve hoşgörüsüzlüğü de artırdı. Nefret söyleminin hedef aldığı bireyler ve topluluklar bu nefret retoriğini ayrımcılık veya şiddetin takip edebileceğinden kaygılanıyorlar. Ben de...
COVID-19’in komşu ülkelere ve dünyanın diğer yerlerine yayılmasıyla, hükümetler ve toplumlar internette -kimi zaman geleneksel medyada- görülen yalan, mit ve yanlış haberler seli ile boğuştu. Şubat ayında DSÖ, COVID-19 krizi ile paralel bir seyir izleyen ve “insanların doğru kaynaklar ve ihtiyaç duyduğunda güvenilir rehberler bulmasını zorlaştıran” bir durum olarak “aşırı infodemi” konusunda uyarıda bulundu. Ayrıca DSÖ, COVID-19 ile ilgili yanlış bilginin salgına müdahale çabalarını tehdit ettiği konusunda defaten uyardı.
Raporun tamamına Article-19’un web sitesinden ulaşabilirsiniz.
Ben bugünden başlayarak kasıtlı kötü haber gönderenlere “infodemi” diyeceğim başka da bir şey demeyeceğim.