Bu hafta dünya medyasında (hakkını yemeyelim Yorgo Kırbaki’nin haberi ile Hürriyet Gazetesinde de) en çok konuşulan mevzulardan biri Elgin Mermerleri oldu. Hürriyet dışında bizim medya pek yüz vermedi doğal olarak ama bence değerli bir haberle karşı karşıyayız.
En son Atina Olimpiyatları için gittiğimizde, yani 2004 yılında da bu kadar gündemdeydi Elgin Mermerleri. İngilizler ile Yunanlılar arasında ciddi diplomatik krize neden olmuştu. Yapılan bir toplantıda İngiliz diplomatların protesto ederek salonu terk etmelerine kadar uzanan diplomatik bir krizin birebir tanığıyım. Ertesi günkü gazeteler yıkılıyordu.
Elgin Mermerleri, Yunanistan’ın başkenti Atina Parthenon tapınağından ve diğer bazı antik yapılardan 19. yüzyılın başlarında sökülerek- bence çalınarak İngiltere’ye getirilen bir dizi heykel, friz ve mimari parçayı ifade ediyor.
Bu mermerler, adını İngiliz diplomat Lord Thomas Bruce Elgin’den almıştır.
Elgin Mermerleri’nin büyük çoğunluğu, M.Ö. 5. yüzyılda Atina Akropolü’ndeki Parthenon tapınağından gelmektedir. Parthenon, Atina’nın altın çağında inşa edilen ve tanrıça Athena’ya adanan bir tapınaktır. Elgin Mermerleri arasında Erechtheion, Propylaia ve Athena Nike Tapınağı gibi diğer Akropolis yapılarından alınan parçalar da bulunmaktadır.
1816’da, Elgin Mermerleri İngiliz hükümeti tarafından satın alındı ve British Museum’a devredildi. O zamandan beri mermerler, British Museum’da sergileniyor. Neredeyse tamamı hırsızlık parçalardan oluşan bir müzeye sahip olan British Museum yönetimi yıllardır bu mermerlerin 1801-1812 yılları arasında, Osmanlı İmparatorluğu’nun izniyle (o dönemde Yunanistan Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçasıydı) Lord Elgin tarafından Parthenon’dan ve diğer Akropolis yapılarından sökülüp İngiltere’ye getirildiğini iddia ediyor.
Elgin Mermerleri, uzun yıllardır kültürel mülkiyet ve restorasyon konularında büyük bir tartışma konusu.
Yunan hükümeti, mermerlerin ülkenin kültürel mirasının ayrılmaz bir parçası olduğunu ve geri verilmesi gerektiğini savunuyor. Bu talepler, özellikle 1980’lerden itibaren yoğunlaşmış durumda ama 2004’te Olimpiyatlardan bir gün önce açılan Akropolis Müzesi’nin en üst katı bu mermerlere ayrılmıştır ve şu anda alçı kopyaları bulunuyor. Bu müze, aslında bütün dünyaya “mermerlerin geri getirilmesi durumunda uygun bir sergi alanı sağlayabileceğini” göstermeyi amaçlıyor.
British Museum, mermerlerin yasal olarak elde edildiğini ve küresel bir izleyici kitlesine ulaşarak kültürel mirasın daha geniş bir şekilde paylaşılmasına hizmet ettiğini öne sürüyor. Ayrıca, British Museum, mermerlerin uluslararası bir ortamda korunmasının ve sergilenmesinin önemine vurgu yapıyor.
Elgin Mermerleri, antik Yunan sanatının en güzel örneklerinden bazılarını içeriyor. Heykeller, yüksek kaliteli işçilikleri ve detaylı işlenişleri ile tanınır. Mermerler, Yunan kültürünün ve özellikle Atina’nın altın çağının önemli bir temsilcisi olarak kabul ediliyor. Parthenon, sadece dini bir yapı değil, aynı zamanda Atina’nın demokratik değerlerinin ve kültürel başarılarının bir sembolüdür.
Elgin Mermerleri’nin iadesi konusu, zaman zaman İngiltere ve Yunanistan arasında diplomatik müzakerelere de konu oluyor. Yunanistan, mermerlerin geri alınması için uluslararası desteği artırmaya çalışıyor ve çeşitli kampanyalar düzenliyor.
Ve bu hafta… Türkiye Lord Elgin’in Parthenon mermerlerini alma iznine sahip olduğu iddiasını resmen reddetti. Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kaçakçılıkla mücadelede üst düzey yetkilisi Zeynep Boz, heykellerin yasal hakkını savunan British Museum’a büyük bir darbe vurdu ve “Osmanlı arşivlerinde böyle bir iznin izinin bulunmadığını” açıkladı.
Atina’daki yetkililerin “çok önemli” bir açıklama olarak selamladığı bir hamleyle Yunanistan’ın eli güçlendi. Zeynep Boz, Associated Press’e yaptığı açıklamada, “O dönemde yasal olarak satılan şeylerin arşiv belgesine sahip olan ülke Türkiye’dir. Tarihçilerin yıllardır Osmanlı arşivlerini araştırdığını ancak iddia edildiği gibi satışın yasal olduğunu ispatlayan bir ‘ferman’ bulamadıklarını” söyledi.
Yunanistan’ın devlet TV’si ERT’ye de konuşan Boz, bulunan tek delilin İtalyanca yazılmış bir ferman olduğunu ancak fermanda ne padişahın imzasının ne de mührünün bulunduğunu söyledi.
Boz’un açıklamaları Yunanistan kültür dünyasında sevinçle karşılandı. Eserlerin 2 bin 500 yıl önce tasarlandıkları yere getirilmesini “ulusal hedef” olarak nitelendiren Yunanistan Kültür Bakanı Lina Mendoni, Türkiye’nin açıklamasının “ulusal hedefe bir adım daha yaklaşılmasını sağladığını” olduğunu söyledi. Mendoni, “Elgin’in Parthenon heykellerine, onlara uyguladığı barbarlıkla davranmasına izin veren hiçbir Osmanlı fermanı olmadığı kesinleşti” dedi.
British Museum ise her zamanki gibi hazinelerin yasal olarak satın alındığını savunuyor.
Sonuç çıkar mı, birlikte göreceğiz.
Galiba Yunan dostlarımız hedeflerine biraz daha yaklaştılar. Galiba.