Taşın ve inancın görkemli şehri Mardin’deyiz… Yıllardı bir grup tutkulu ve adanmış insan ülkemizin coğrafi işaretler ve yöresel ürünleri konularında çalışmalar yapıyor. Başta sevgili hocam Prof. Dr. Yavuz Tekelioğlu var… Tekelioğlu’nun liderlik ettiği bu grup Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı (YÜciTA) adıyla faaliyetlerini sürdürüyor.
Kendisine eski adı Türk Patent Enstitüsü (TPE) olan Türk Patent ve Marka Kurumu (TPMK) tarafından marka tescili yapılan YÜciTA, ülkemizde coğrafi işaretler alanında örgütlü bir araştırma ağı ve bu alanda en önemli sivil yapı... Ben de her fırsatta hocama destek olmaya çalışıyorum. Onca sıkışıklık içinde Mardin’e gelmemin nedeni bu…
“YÜciTA’nın amacı Türkiye’de yöresel ürünlerimizi koruyabilmek için ideal bir coğrafi işaretler sisteminin kurulabilmesi, yöresel ürünlere değer kazandırılarak sürdürülebilir kırsal kalkınmanın desteklenmesi ve kültürel ve biyolojik çeşitliliğin korunması konusunda çaba harcamak ve bu amaçlar doğrultusunda farkındalık yaratmaya çalışmaktır” diye anlatılıyor. www.yucita.org.
YÜciTA’nın 4 kişilik bir Yürütme Kurulu var. Ayrıca değişik konularda çalışan komiteleri bulunuyor. Ağın gönüllü üyeleri de faaliyetlere destek oluyor. Üyeler, yurdun değişik bölgeleri ve kesimlerinden geliyor. Bu kişiler akademik çevrelerden, STK’lardan ve diğer ortamlardan gelen ve ortak noktaları “tutku” olan gönüllü insanlar…Gerçekte parayla işleri yok ama ülke sevgileri çok yüksek…
Mardin’de bizi bir araya getiren “Türkiye’nin Coğrafi İşaretler Beşiği: Yukarı Mezopotamya” adıyla düzenlenen uluslararası sempozyum… coğrafi işaret, gıda ürünlerine büyük bir katma değer ve koruma sağlıyor. Gda ürünlerinin temelinde büyük bir tarımsal faaliyet var. Bu nedenle tarım ve kırsal kalkınmada, geleneksel,bölgesel ürünlerin,biyoçeşitliliğin korunması için coğrafi işaret önemli bir araç. Bu aracın doğru kullanılması gerekiyor. Sempozyumun ev sahibi Dicle Kalkınma Ajansı ... Ajansın Genel Sekreteri Yılmaz Altındağ şöyle anlatıyor hedeflerini:
“Kamunun yaptığı değil, yapamadığı projeleri hayata geçiriyoruz. Bölgemizde değerlendirilmesi durumunda müthiş bir potansiyel var. Fırsatları oluşturmak elimizdedir. Her ilin sembolü olabilecek ürünleri tespit edip bu ürünlerin marka değerlerini öne çıkaracak çalışmaların içerisinde olacağız. Sorumluluk alanımızda bulunan her ilimizin kendine göre çok farklı, alternatifli zenginlikleri var. Örneğin bugün Siir'te üretilen Pervari Balı'nın ünü kıtaları aştı. Başta Amerika'da olmak üzere, Fransa'da, Almanya'da ve Avrupa'nın bir çok ülkesinde aranan bir marka haline geldi. Siirt fıstığı, yün battaniyeleride keza öyle. Batman, her geçen gün kendisini aşan yeni yönleriyle, yeni değerleriyle gündemdeki yerini alıyor. Şırnak'ta marka olma yolunda ürünler var. Mardin ise turizme dayalı çok farklı değerlerin bulunduğu potansiyeli oldukça yüksek bir şehir.. Önce ürünleri tanıtıp, markalaştırmayı sonra da çiftçiyi, işletmeciyi kalkındırmayı hedefliyoruz”
Mardin mükemmel bir coğrafya… Dünyada Mardin Bulgurundan daha lezzetli bir şey düşünemiyorum. Derik Halhalı zeytininin, Mezrone üzümünün ve Kızıltepe mercimeğinin coğrafi işaret alması da çok önemli...
Coğrafi İşaret ve Avrupa
Avrupa Birliği'nde 2 tür coğrafi işaret logosu var. Birisi, tescilli menşei, diğeri ise tescilli mahreç logosu. Tescilli menşei logosu almak için sözkonusu ürünün tüm üretim aşamalarının aynı bölgede olması gerekiyor. Tescilli mahreçte ise tek bir üretim aşamasının o bölgede olması yeterli görülüyor.
Avrupa Birliği'nde 1752 şarap,1315 gıda,247 alkollü içecek ve 5 adet aromatik şarap olmak üzere 3 bin 319 coğrafi işaretli ürün var. En çok tescil sahibi ülkeler sıralamasında İtalya, Fransa, İspanya, Yunanistan Portekiz ve Almanya yer alıyor.
Ürün bazında bakıldığında şarap 1752 tescil ile ilk sırada. Et ve et ürünlerinde 278, sebze ve meyvede 264, peynirde 179, zeytin ve zeytinyağında 86, ekmek, pasta, kekte 62, birada 20 tescilli ürün var. Başka ülkeler de Avrupa Birliği'nden coğrafi işaret alabiliyor. Bugüne kadar Avrupa Birliği'nden başka ülke ürünlerinin aldığı tescilli ürün sayısı 27. Bunlardan 10 tanesi Çin'den, 2'si Türkiye'den. Türkiye, biraz çaba gösterse ve coğrafi işarete önem verse Avrupa Birliği tescilinde ilk sıraya yükselebilir.
Avrupa Birliği'nde coğrafi işaretli ürünlerin üretim değeri 55 milyar euro civarında. Bu, 900 milyar euroluk gıda üretiminin yaklaşık yüzde 6'sı demek.
Coğrafi işaretli ürünlerin yüzde 20'si ihraç ediliyor. İhraç edilen ürünlerin toplam değeri yaklaşık 12 milyar euro. İhracatın yüzde 30'u Amerika'ya, yüzde 7'si İsviçre, yüzde 7'si Singapur'a yapılıyor. Çin, Japonya, Kanada, Hong-Kong ihracat yapılan diğer önemli ülkeler. Coğrafi işaretli ürünler, diğer ürünlerden daha yüksek fiyatla satılıyor. Avrupa Birliği'nde coğrafi işaretli şaraplar diğer şaraplardan yaklaşık yüzde 300 daha yüksek fiyatla satılırken,alkollü içeceklerde bu oran yüzde 257, gıda ürünlerinde yüzde 150. Avrupa Birliği'nde coğrafi işaretli ürünlerin korunması konusunda ciddi denetimler yapılırken aynı zamanda bu ürünleri üretenler çeşitli fonlarla destekleniyor. Bu ürünleri üretenlerin 5 yıl boyunca bazı maliyetleri karşılanıyor. Coğrafi işaretli ürün üretmeyen ama hammadde üretenler de bu desteklerden yararlanıyor.
***
Mardin’den de anlatacak çok şey var. Ve bir kentin kaderini değiştiren kadından söz etmeliyim burada… Ebru Baybara Demir… Yarın buradan devam edeceğim…