2023’te 2-3 kez konu ettiğimiz Ultra İşlenmiş Gıdalar öyle görünüyor ki bu yıl da gündemden düşmeyecek …
Her ne kadar tuhaf görünse de dünya genelinde erken ölümün önde gelen nedeni olarak tütünün yerini gıda aldı. Dünya Sağlık Örgütü rakamlarına göre Amerika'da her yıl, ABD tarihindeki tüm savaşlarda ölenlerin toplamından daha fazla insan, yetersiz ya da beslenmeden kaynaklanan hastalıklardan ölüyormuş.
“Amerikalılar pisboğazdır” diye genelleme yapılıyor. İnanırım. Resmi olarak, gıdanın sağlık üzerindeki etkileri tamamen besin içeriğinden, yani içerdiği yağ, tuz, şeker ve lif miktarından kaynaklanıyor. Mevcut sistem, paketteki ayrıntılı bilgileri okuyup önerilen değerlere göre ne kadar yemeniz gerektiğine karar vermeyi size bırakıyor ve eğer çocuklarınız varsa onlar için de değerleri bilmeniz gerekiyor. Bu çoğu insan için neredeyse imkansızdır; ancak her lokmada ne kadar yağ, tuz ve şeker tükettiğinizi tam olarak hesaplayabilseniz bile, yine de sağlığın hayati bir belirleyicisini, yani yemeğin nasıl işlendiğini ihmal ediyorsunuzdur.
Gerçek gıda yazarlarına göre UPF yeni düşmanımızdır. Daha önce de yazmıştım: Slow Food gönüllülerinin kafalarına taktıkları ve kesinlikle uzak durulmasını istedikleri çok önemli bir mevzu da “Ultra işlenmiş gıdalar” İngilizcesi “ultra processed food” kısaltılmış haliyle UPF!
UPF nedir? Ultra işlenmiş bir besindir. Ultra işlenmiş gıda nedir? Tahıl ve sosisleri, meyve aromalı yoğurtları ve hazır çorbaları içerebilir.
2023’te dünyanın birçok ülkesinde bulundum, gözlemim o ki dünya yurttaşları UPF'nin tanımını bilmiyor gibi görünüyor ancak bundan korkmaları gerektiğini biliyorlar.
“UPF: Neden Hepimiz Yemek Olmayan Şeyleri Yiyoruz… ve Neden Yiyebiliriz” (Ultra-Processed People: Why Do We All Eat Stuff That Isn’t Food … and Why Can’t We Stop?) adlı çok satan kitabın yazarı bulaşıcı hastalıklar doktoru Chris van Tulleken UPF'nin "uzun ve resmi bir bilimsel tanımından" vazgeçip bunun şu şekilde özetlenebileceğini öne sürüyor: "Plastiğe sarılıysa ve genellikle bir pakette bulamayacağınız en az bir bileşen içeriyorsa UPF'dir”.
Bu UPF meselesini günlük siyasetin dışına çıkarıp her yerde tartışmalıyız… Ben de aklı başında her ortamda tartışıyorum. Geçenlerde bir arkadaşım, “Nedim abi neden UPF diyorsun, dilimizde ‘abur-cubur’ diye ne güzel deyim var, öyle desene” dedi, hak verdim.
Hakikaten neden abur cuburun yeni bir tanımına ihtiyacımız var ki?
Birisi en sevdiği çilekli yoğurdun felç geçirmesine neden olacağını düşünürse ne olur?
2021'de ABD’de yapılan bir araştırma, yoksul insanların daha fazla UPF yediğini ortaya çıkardı.
UPF ile ilgili alarm veren araştırmacılar ve yazarlar genellikle gıda endüstrisinin daha fazla düzenlenmesi ve tüketicilerin daha bilgili olduğu bir dünya talep ediyor.
Yağ, tuz veya şeker oranı yüksek gıdaların sağlığımızı nasıl etkilediğini zaten çok iyi biliyoruz; burada düzenlemeleri daha da ileri götürmemiz gerekmez mi?
Şirketlerin kötü seçimlerinden tüketicilerin sorumlu tutulduğu bir dünyada yaşıyoruz
Keşke herkesin kendisi için en mutlu ve en sağlıklı yiyecek seçimini yapabilecek kadar zamanı ve parası olsaydı…
Gıda eşitsizliğiyle mücadele ederken ve daha fazla düzenleme yapılması için baskı yaparken, insanları eğitmekle onları korkutmak arasında ince bir çizgi var. Bu çizgi keyfi olabilir; ancak yine de UPF'nin birçok tanımı da öyle.
Ve bir daha yazayım:
Sizlere tavsiyem Fransa’da aralarında Slow Food gönüllülerinin de bulunduğu bir grup tarafından geliştirilen Open Food Facts uygulamasını kullanmanız. Telefona ücretsiz iniyor. Kullanışlı ve ücretsiz bir kaynak OFF ( https://world.openfoodfacts.org/ ) Fransa merkezli kâr amacı gütmeyen bir kuruluş tarafından on binlerce gönüllünün katkılarıyla hazırlanan bu uygulama, ürünleri aramanıza ve UPF’leri tanımlamak için barkodları taramanıza olanak tanıyor. Şu ana kadar veritabanı 3 milyondan fazla ürün içeriyor.