2017’de “Feminizm” yılın kelimesiydi: 2018’in “Adalet”, 2019 “Onlar”, 2020 “Pandemi”, 2021’de de “Aşı” sözcükleri o yılların kelimesi seçilmişti.
Bu kelimeleri seçenler Merriam-Webster adlı sözlük şemsiyesi etrafında toplanan aydınlar. Entelektüel dünyada çok saygı gören bu sözlük içinde yapılan aramalara bağlı olarak seçiliyor yılın kelimeleri. Bu yıl seçilen kelimeyi ilk kez duymuş olabilirsiniz ama anlamını duyunca bizim memlekette hayli yaygın ve tanınan bir kelime olduğunu hemen anlamak mümkün:
Evet…Merriam-Webster, yılın kelimesi olarak “gaslighting” i seçti. Şirkete göre, sözlüğün web sitesindeki 'gaslighting' kelimesi aramaları 2022'de yüzde 1740 arttı.
Sözlük, “zihni manipüle eden, fena halde yanıltıcı, düpedüz aldatıcı davranış olarak” nitelenen bu kavram için şu ayrıntılı tanımı aktarmış: “Genellikle uzun bir süre boyunca, ‘mağdurun kendi düşüncelerinin, gerçeklik algısının veya anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olan ve kafa karışıklığına, güven ve öz saygı kaybına, kişinin duygusal veya zihinsel istikrarında belirsizliğe ve bu eylemi gerçekleştiren kişiye bağımlı hale gelmesine yol açan’ psikolojik manipülasyon.”
Türkçe'de tam karşılığı olmayan gaslighting bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi. İnsanların kendi hafızalarını, algılarını ve akıl sağlıklarını sorgulamaya iten bir manipülasyon.
Merriam-Webster iki gün önce 28 Kasım’da yaptığı açıklamada, “Bu yanlış bilgi - 'sahte haberler', komplo teorileri, Twitter trolleri çağında gaslighting, zamanımıza ait bir kelime olarak ortaya çıktı” ifadelerini kullandı.
Semptomlarının doktorlar tarafından uygunsuz bir şekilde küçük veya öncelikli olarak psikolojik olarak reddedildiğini hisseden hastalar, deneyimlerini anlatmak ve hikayelerini paylaşmak için “medikal gaslighting” terimini kullanıyor..
“Böyle düşündüğün için üzgünüm” yaklaşımı, hatayı kabul etmek yerine bir tartışmadan kaçınmanın yanı sıra, “eski moda bir gaslighting” anlamına geliyor.
G?aslighting' kelimesinin kökeni nedir?
Dünyada İngilizcenin en değerli yayıncısı olan BBC kelimenin kökenini şöyle açıklamış:
Gaslighting, kelimesinin kökeni Patrick Hamilton'ın Kraliçe Victoria dönemi Londra'sında geçen oyunundan geliyor. Oyunda orta sınıfa mensup bir çiftin yalanlara ve aldatmaya dayalı evliliği ele alınıyor.
Adını, 1938 yapımı tiyatro oyunu Gas Light'tan (Gaz Lambası'ndan) alıyor. Oyunda bir erkek karısını deli olduğuna ikna etmeye çalışıyor, erkek gaz lambasını söndürdüğünde, karısını bunun aslında gerçek olmadığına, aklından uydurduğuna ikna etmeye çalışıyor.
Oyun 1940'ta İngiltere'de ardından 1944'te ABD'de olmak üzere iki kez beyaz perdeye uyarlandı. Ingrid Bergman'ın oynadığı Amerikan versiyonu, iki Akademi Ödülü kazandı.
Merriam-Webster'ın da belirttiği gibi, terim 20. yüzyılda öncelikle psikolojik manipülasyona atıfta bulunsa da kelimenin çağdaş kullanımı daha geniş bir anlam ifade ediyor. Bir insanın/ kitlenin gerçeklik algısını bozmak için - algı yönetimi ile - onları yalan yanlış safsatalara inandırmak anlamında da kullanılıyor.
Gaslighting özellikle kişisel ve politik bağlamlarda insanları “yanıltmakta kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artışı” anlatıyor.
Şengül Hablemitoğlu bu konuya ülkemizde yıllardır dikkat çeken bir kimlik. Şöyle diyor Hablemitoğlu: Şiddet uygulayan kişiler eğitimli, çekici, şöhretli, güçlü vs çeşitli özellikleri varsa o kadar manipülatif olabilirler. Mesela, gaslighting (inandırma-ikna/gaz lambası etkisi), şiddet uygulasa, bile kadının kendisi ile kalması için en sık kullandığı yöntemdir. Aralarında yaşanan her olayı farklı tanımlar, partnerine uygun senaryolar üretir. Kişinin kendisi için özel olduğuna onu ikna eder. Doğrudan, “ben erkeğim severim de döverim” demez. Dese terk edilir zaten.
Bu yıl en çok aranan diğer İngilizce kelimeler arasında, Türkçe karşılıklarıyla oligark, omicron, LGBTQIA gibi kelimeler de var.
Çevrenize bir bakın ne kadar tacizci, istismarcı, korkutucu insanlar var?
Ne kadar çok gaslighting’e maruz kalıyorsunuz- kalıyoruz?
Maalesef bizim memlekette bu işler çok yaygın…