Yazar AldousHuxley zeytinin çağrışımları konusunda kelimeleri yetersiz bulup, resim yapma yeteneğinin olmayışına hayıflanıyormuş. “Yeterince zamanım ve resim yapma yeteneğim olsaydı, birkaç yılımı sadece zeytin ağaçlarının resmini yapmaya adardım. Bir tek konu üzerine bu ne çeşit zenginliğidir!...”
Hiç kuşku yok ki zeytin bir Akdeniz ağacıdır. Fransız yazar George Duhamel’in Akdeniz’i “zeytinin yetiştiği yerler” olarak tanımlamakta büyük ölçüde haklı olduğunu görüyoruz. Akdeniz çevresindeki bütün medeniyetlerde eski zamanlardan itibaren zeytinle ilgili birçok öykü anlatılmış, zeytin ağacı başka hiçbir ürünle karşılaştırılmayacak ölçüde Tanrılarla ilişkilendirilip ilahi bir ürün olarak kutsanmış, sadece görsel sanatlarda değil, edebiyatta da yaygın olarak kullanılmış ve sonuçta yüz yıllar boyunca evrensel bir sembol olarak benimsenmiş.
Zeytinle ilgili imgeler, zeytinin insan hayatında kullanıldığı yerler ve biçimler kadar çeşitli olmuştur. Zeytin ağacı, zeytin çiçeği, zeytin tanesi, zeytin yaprağı, zeytin dalı ve hatta süslemelerinde, vazolarda, lahitlerde heykel ve resimlerde, paralarda, gündelik hayatta kullanılan çeşitli eşyalarda zeytinle ilgili imgeler her dönemde çok değişik biçimlerde görülüyor.
British Museum’da sergilenen Hasatçılar isimli vazoo mesela… Yeşil-kahverengi sabun taşından yapılmış olan vazo orijinal halinde altın varak ile kaplanmış. Belli bir düzen içinde yürüyen ve ellerinde ucu çatallı uzun saplı sırıklar taşıyan grup büyük olasılıkla zeytin hasadından dönmektedir. O dönemde de zeytin ağaçlarını bu tür sırıklarla silkelendiği sanılmaktadır.
***
Eski zeytinağacı notlarına dönmemin nedeni bugünün önemli ile ilgili…
Dünya Zeytin Ağacı Günü, 2019 yılında UNESCO Genel Konferansı'nın 40. oturumunda ilan edildi ve her yıl 26 Kasım'da kutlanıyor.
Dünya Zeytin Ağacı Günü’nün amacı, insanlık için önemli sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel önemini takdir etmek için zeytin ağacının ve içerdiği değerlerin korunmasını teşvik etmek olarak açıklanmıştı.
Dünya Zeytin Ağacı Günü’nde öğrenilecek, paylaşılacak ve kutlanacak çok şey var ve UNESCO, tartışmalar, konferanslar, atölyeler, kültürel etkinlikler ve sunumlar veya sergiler gibi çeşitli etkinlikler aracılığıyla herkesi katılmaya teşvik ediyor.
Zeytin dalı, antik çağlardan beri barışı, bilgeliği ve uyumu sembolize ediyor. Şu dünyada barıştan daha önemli ne var ki?
Zeytin ağacını korumak ve yetiştirmek, dünya iklim değişikliğiyle mücadele edip uyum sağladıkça büyüyen bir zorunluluk. Kültürel ve doğal mirasın korunması UNESCO'nun misyonunun merkezinde yer alıyor ve Dünya Zeytin Ağacı Günü nedeniyle çevresel sürdürülebilirlik çabalarına dikkat çekiliyor.
***
Anadolu’da onbinlerce yıldır zeytin ağacı var. Zeytinin diğer kullanımlarının yanı sıra, Mezopotamya kaynaklarında ve Hitit metinlerinde zeytinyağının kozmetik kullanımına ait belgeler bulunur. Hitit metinlerinde zeytin hem kendi başına hem de içinde yağların geçtiği bölümlerde sıkça geçer. Bir Hitit metni, zeytinin Hititler için önemini vurgular niteliktedir: “Nasıl zeytinin kalbinde yağ bulunuyorsa, Ana tanrıçanın da Hatti ülkesinin kralını, kraliçesini prenslerini ve Hatti ülkesinin insanlarını kalbinde ve ruhunda arkadaşça bulundurmasını dilemektedir.”
Malumdur, bilinen en eski zeytinyağı işliği Urla’da Klazomenai’de ayağa kaldırılmıştır...
***
Dünya Zeytin Ağacı Günü’nü biz de gökkubbeye sığmaz şairimizle kutlayalım:
Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,
yetmişinde bile, mesela, zeytin dikeceksin,
hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,
ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,
yaşamak yanı ağır bastığından. ( Nazım Hikmet-1947)