Mübadeleyi bilirsiniz:
1923’te imzalanan bir sözleşme gereği, Türkiye’deki Ortodoks nüfus ile Yunanistan’daki Müslüman nüfusun zorunlu değişimini öngören tarihi olay…
Bunun istisnaları da vardı:
Batı Trakya Müslümanları ile İstanbullu Ortodokslar bu anlaşmanın dışında tutuldu. Bir de Gökçeada, Bozcaada gibi adalar…
Onun dışında din eksenli kalıcı bir nüfus değişimi yapıldı…
***
Mübadele konusuna Türkiye’de ilk eğilen kişi benim desem, sanırım abartı yapmış olmam.
Konuyu önce yüksek lisans sonra da doktora düzeyinde ele aldım ve sayısız yayın yaptım.
Ben konuya el attığımda o denli kaynak eksikliği yaşamıştım ki; didik didik dönemin basınını tarayarak… Var olan arşivleri tarayarak…
İğneyle kuyu kazmaktı gerçekten… Ve kahve kahve gezerek, mübadeleyi yaşamış insanlar arardım; 1980’lı yılların ikinci yarısında…
***
Doktorayı bitirdiğimde 1993’tü. Ve ilk olarak Büyük Mübadele adlı kitabım çıktı Tarih Vakfı yayınları arasında, 1995’te.
Bunu başka yayınlarım da izledi: Mübadele Gemileri, Suyun İki Yanı Mübadele ve Manoli’nin Gözyaşları örneğin.
Şimdi de Rumeli Üniversitesi tarafından basılan "Mübadele: 1" kitabını yayınlama imkanım oldu.
Çok mutluyum.
Bu ilk cildi, elbette yeni ciltleri de gelecek ömrüm yettikçe.
Kitap yeni çıktı ve şu aşamada sanırım yalnızca Rumeli Üniversitesi’nden edinilebilir.
Bugün geldiğimiz noktada şunu görüyorum:
Bir küçük kar topu yapabiliyorsunuz bin bir güçlükle; onu tutuyor, kar yağmış bir alanda yuvarlıyorsunuz. O yuvarlanırken büyüyor, büyüyor; kocaman bir topağa dönüyor.
Mübadele konusu da öyle…
***
Bugün mübadele üzerine araştırmalar yapılıyor, vakıflar, dernekler var; romanlar yazılıyor, filmler çekiliyor; insanlarda yoğun bir ilgi var.
Bu yalnızca bizde değil; Yunanistan’da da öyle.
Hatta araştırma yönünden bizden ilerideler; ama biz de az yol almadık; nereden bakarsanız bakın, onlarca doktora tezi hazırlandı bugün mübadele üzerine ve daha da hazırlanmakta…
Umarım her şey daha iyiye gidecek.
***
Ama şu eksenden hiç çıkmamak gerekiyor:
Evet, mübadele büyük bir acıdır. Bu acıyı iki taraf da yaşamıştır. Bugün acılarımızı yarıştıracak durumda değiliz, olmamalıyız. Aklıselimle konuları irdelemeli ve bundan ders alarak bir daha böyle olayların yaşanmaması için bir duygu ortaklığı yaratmalıyız.
Acılar da bağlayabilir insanlığı.
Mübadele bunun en önemli örneğidir…