İroni, eski Yunanca (eironeia) sözcüğünden geliyor. Dilimize de Fransızca’dan geçiyor.
Kavram… Ünlü filozof ve Teolog Danimarkalı Soren Kierkegaard tarafından bulunuyor.
Büyük oranda Sokrates’den de… Etkileniyor.
Hani kaçak güreşmek diye… Bir deyimimiz var ya, bir ölçüde ona benzer bir konuşma sanatı ironi… Yani konuşmasıyla tepki çektiğinde “ironi yaptım” diyerek aradan sıyrılmak gibi, bir ‘kaçamak’ lık aracı yapılıyor!
Siyasette de ve edebiyatta da kullanılan bir yöntem ironi kavramı. Hele de siyasette, çok spekülasyon alanı açan, tehlikeli bir araç!
Anlatımı da zor ve ince bir çizgi üzerinde…
***
Mimik, jest ve tonlama ile bir anlatım şekli.
İroniyi anlaşılabilir şekilde anlatabilmek için örnekler verilme durumunda bile kalınıyor ;
Adam asıl olarak meyve almak için markete gidiyor. Her şey alıyor da… meyve almayı unutuyor! Tam da ironi içeren bir olay sayılıyor bu.
Çok tuzlu bir yemeğin tadına bakan koca, eşine dönerek : “ Evde hiç tuz yoktu galiba, keşke içine biraz tuz ekseydin” şeklinde bir tepki vermekte.
Çok yüksek sesle konuşan birine “ Seni duyamıyorum, keşke biraz bağırsan”! demek de.
Özensiz kıyafetler giyen birine “ Bugün ne kadar da şıksın” demek de.
***
Dilimizde ironi iki şekilde tarif ediliyor…
Biri gülmece olarak… Biri, kelimenin tersini kast ederek olayla, ya da bireyle dalga geçme olarak…
Bunları biraz açmak gerekirse…
Çaktırmadan can da acıtarak… Alay etme yöntemi.
Söylemek istediğinizin tam tersini söyleyerek, karşıdaki kişi tarafından, tamamen yanlış anlaşılabilmek gibi…
Kızım sana söylüyorum gelinim sen anla!
Bir eleştirel… Bakış yöntemi.
***
İronik diye nitelenen çok sözler de var…
Montesquieu diyor ki : Laf yetiştirmekten, kendini yetiştirmeyi unutmuş insanlar var!
Charles Bukowski : Yaşamayı öğrenmek için, bir kaç defa ölmek gerek!
Charlie Chaplin : Ayna benim en iyi arkadaşımdır. Çünkü ben ağladığımda o asla gülmez!
Edovard le Berquier : Yalnızca kültürlü insanlar öğrenmeyi sever… Cahiller ders vermeyi sever!
Fringe : İstediğin kadar bağır çağır. Susan birini yenemezsin!
Sokrates : “Evlenin… Eşiniz iyi çıkarsa mutlu olursunuz, kötü çıkarsa filozof..!”
***
Bizce en tehlikeli ironi yapılacak yer, siyaset alanı… İroni yaparsın, bunu gerçek düşünceniz miş gibi kullanırlar… farklı anlam yükleyebilirler. Ağzınla kuş tutsan da, ironi olduğunu anlatamazsın… Ya da, dil dökmekten usanırsın!
Aslında en anlaşılır tarif… Sokratik ironidir.
Tüme varımcıdır. Konuşmacının, karşısındakini överek… eleştirmesidir. Sokrates de bunun en iyi yaratıcısı ve uygulayıcısıdır…
Ama, devlet dinini kabul etmediği, dine inanmamalarını sağlayarak gençleri kandırdığı iddasıyla… mahkum edilmişti. Gördüğümüz Atina Akrapolü yakındaki cezaevinin zindanında… bedelini hayatı ile ödemişti.
***
Ara sıra espri olsun diye ironi yapılır da, sürekli olursa güldürücülüğü de, düşündürülüğücü de azalır. Hatta ters etki bile… yaratabilir.
Tanınma yolundaki bir Tv. kanalında, iki tanınmış gazetecinin programları var…
Arada bir seyrederiz onları. Gündeme ve belirleyicilerine eleştirileri, ironikçe başlıyor… İronikçe bitiyor.
Aslında güzel bir program da, hani kaş yapayım derken göz çıkarmak var ya, işte onun gibi bir şey olmaya da yatkın…
Zira, ironiden pek anlamayanlar, ya da anlamak istemeyenlerin üzerinde, olumluya kullanılabilecek bir etki bile bırakabilir…
İronileri !
İyi pazarlar…