Geçen ayın en çok konuşulan kültür-sanat haberlerinden biri, yaratıcıları tarafından dünyanın ilk insansı robotu olarak lanse edilen Ai-da’nın Londra Tasarım Müzesi’ndeki "Ai-da: Robotun Portresi” isimli sergisi oldu. Ai-da’nın yaptığı otoportrelerinden oluşan bu sergi sanatın nereye gittiği, sanat eserinin aslında ne olduğu ve her geçen gün biraz daha makineleşen dünyada insanın rolü üzerine yapılan tartışmaları yeniden alevlendirdi.
Ai-da’nın yapıtlarının sanat eseri sayılıp sayılmayacağına karar vermeden önce bu hararetli tartışmalar arasında gözden kaçırılan bir ayrıntının altını çizmekte fayda var. Yaratıcıları Ai-da’nın kendisini bir “sanat projesi” olarak tanımlıyor.
Otoportresi önünde Ai-da (Fotoğraf: Mark Thomas/Rex/Shutterstock, The Guardian’ dan alıntı)
Görüntü işleme veya yeniden yaratmak için kullanılan farklı modeller var. Bu modellerden biri olan GAN (Generative Adversarial Network - Çekişmeli Üretici Ağ) daha önceki yazılarımın birinde bahsettiğim Fransız sanatçı kolektifi olan Obvious tarafından oluşturulan bir algoritma ile yapılan ve 432.500 Euro’ya satılan Edmond Belamy Portresi tablosunun yapımında da kullanılmıştı.
2014 yılında yazdığı ve GAN modelini anlattığı makalesi (1) ile Ian J. Goodfellow on binlerce atıf alır ve sonrasında görüntünün yeniden üretilmesinde büyük adımlar atılır. Bu modele gerçek veriler yükleyerek gerçeğe çok yakın görüntüler elde etmeniz mümkün. Gerçekçi ama hiç var olmayan insanlar, kediler, kuşlar, uçaklar… Üretilen kedi resimleriyle gerçek kedi fotoğrafları arasında yapılan hangisi gerçek testinde pek çok yanlış cevap verdiğimi hemen belirteyim. Bu modelle ayrıca bir şehir görüntüsünden harita çıkarabilir veya gerçekmiş gibi sokak resimleri yaratabilirsiniz. İster moda tasarımcısı olun ister mühendis, yeterince veri yüklerseniz yeni bir elbise, takı ve hatta koskoca bir bina tasarımı bile üretebilirsiniz. Bir ressamın tekniğini öğretebilir, bu sayede herhangi bir fotoğrafı bir Van Gogh tablosuna ya da tam tersi olarak bir Monet tablosunu gerçek bir fotoğraf görüntüsüne dönüştürebilirsiniz. Yapabilirsiniz diyorum çünkü uygun bir altyapıya sahip olmanız durumunda internette bulabileceğiniz kütüphanelerle (library) Python yazılımında kendi GAN’ inizi oluşturabilirsiniz. 
Görsel: California Berkeley Üniversitesi çalışması. Soldaki tablolar Claude Monet
Mevcut modellerin insan veya nesne çiziminde çok başarılı olmadığı fikriyle soyut sanata yönelen bir grup sanatçı ise 20.yy Amerikan Soyut Dışavurum örneklerinden oluşturduğu veri seti ile “eğittikleri” makineleri ile bu alanda üretim yapıyorlar.
GumGum Sanat Komisyonu, Ressam: Briahna Wenke
Araştırmacıların en büyük hedefi ise taklit eden bir algoritma ile üretim yapmak yerine yapay zekâ vasıtasıyla özgün sanat eserleri ortaya koyabilmek. Bunun için kullandıkları modellere yaratıcılık özelliğini kazandırmaya çalışıyorlar. Zira var olan modeller sezgiden, ilhamdan ve bir fikri veya duyguyu belirli bir kültürel bağlamda ifade edebilmekten çok uzaklar. Hem öğrenme sürecinde hem de nihai karara giden yoldaki değerlendirmelerde insan zekasına ihtiyaç duyuyorlar. Bu konuda daha iyimser olanlar sanat eserinin izleyicisinden ayrı düşünülemeyeceğini bu yüzden de belli estetik standartlarda izleyicisinde bir duygu uyandırabilen eserlerin görmezden gelinemeyeceğini iddia ediyorlar. Herkesin ortak düşüncesi ise yapay zekanın yaratıcılık yolunda insanın yerine geçmese de önemli bir işbirlikçisi olduğu ve bu şekilde değerlendirilmesi gerektiği yönünde.
Sanat akımları sanatçıların sürekli olarak kendilerini aşmak veya diğerlerinden farklı olmak istemesiyle açıklanmaz. Toplumsal olaylar, felsefe ve bilimdeki değişimler ve gelişmeler sanat akımlarının oluşmasında etkindirler. Bu gelişmeleri sanata yapılan bir saldırı olarak algılamak yerine olumlu bir değişimi ummak da mümkün. Teknolojinin her alanda yoğun bir biçimde kullanılmasıyla dünya üzerindeki kendi rolünü sorgulayan insan belki de ait olduğu yere, doğaya dönmeyi ve insanın içindeki insana dair öze ulaşmayı seçecektir, kim bilir...
(1): https://arxiv.org/abs/1406.2661