2022 yılı için %17 olan yerli tütün kullanma zorunluluğunun, 2024 yılı için %25’e, 2025 yılı için %30’a çıkarılacağının belirtildiği Raporda, bu oranın Cumhurbaşkanı kararı ile kademeli olarak %45’e artırılmasının Tütün Eksperleri Derneği tarafından desteklendiği ifade edildi.
Raporda, sarmalık kıyılmış olarak tüketilmek üzere yıllık yaklaşık 35-45 milyon kilogram yaprak tütünün kayıt dışı olarak üretildiği tahminine yer veridi. 20 yıl içinde dal sigaraların ortalama ağırlığının 0,8632 gramdan 0,5501 grama düştüğü bilgisine yer verilen Raporda, sigara üreticisi firmaların üretimde kullandıkları 1 kilogram tütünü 2003’te 58 paket sigara fiyatına satarken, aynı miktarda tütünü 2023 yılında 91 paket sigara fiyatına sattıkları vurgulandı.Raporda, Türkiye’de geçtiğimiz yıl 609 milyon dolarlık tütün ithal edildiği, buna karşı 265 milyon dolarlık tütün ihraç edildiği ve tütün kısmında net ithalatçı durumun devam ettiği, tütün ihracatının yanında 680 milyon dolarlık tütün mamulü ihracatı ile beraber toplam 945 milyon dolar ihracat gerçekleştirdiği belirtildi.
Derneğin Raporunda, toplam 260 bin perakende tütün mamulü ve alkollü içki satıcısının yanı sıra, binlerce üretici ve 500’den fazla firmanın faaliyet gösterdiği sektörü düzenleyen ve denetleyen Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı’nın, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak özerk bir yapıya kavuşturulması gerektiğine vurgu yapıldı.
Tütün Eksperleri Derneği Yönetim Kurulu’nun hazırladığı 24 sayfalık “2023 Tütün ve Tütün Mamulleri Sektörü Raporu’nda şu başlıklara yer verildi;
Sözleşmeli Tütün Üretimi
2021 ve 2022 ürün yıllarında, firmalar tarafından sözleşmeli üretim kapsamında gerçekleştirilen resmi alım miktarı yaklaşık 58 milyon kilogram olarak gerçekleşirken, 2023 ürün yılında ise bu miktarın 74 milyon kilogram civarında olacağı tahmin edilmektedir. Satın alınan tütün miktarındaki bu artışın, tütün mamulü üreticilerine getirilen, yurt içinde satılan tütün mamullerinde yerli tütün kullanma zorunluluğunun olumlu bir yansıması olarak değerlendirilmektedir.
28.10.2020 tarihinde yayınlanan 7255 Sayılı Kanun ile tütün mamulü üreticileri 2022 yılı için %17, 2023 yılı için %21, 2024 yılı için %25, 2025 yılı için %30 olarak yerli tütün kullanmak zorunda olup, Cumhurbaşkanı bu oranı yüzde kırk beşe kadar artırmaya yetkilidir. Bu oranın kademeli olarak %45’e artırılması Tütün Eksperleri Derneği tarafından desteklenmektedir.
Sözleşmesiz Yaprak Tütün Üretimi
Sarmalık tütünler yüzyıldan fazla bir süredir Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde birkaç milyon kilogramı geçmeyen miktarda ve lokal ölçekte üretilmiş olmasına rağmen özellikle 2010 yılından sonra tütün mamullerinden alınan vergilerde ki artışlar “Kayıt Dışı Sarmalık Kıyılmış Tütün” olarak nitelenen piyasanın büyümesine ve Türkiye çapında yayılmasına neden olmuştur. Sarmalık kıyılmış olarak tüketilmek üzere yıllık yaklaşık 35-45 milyon kilogram yaprak tütünün kayıt dışı olarak üretildiği tahmin edilmektedir. Bu miktarın 2022 ürün yılında 29,4 milyon kilogramı kayıtlara geçmiştir.
Türkiye’de Tütün Mamulleri Üretimi Ve Ticareti
İç piyasaya arz edilen tütün mamullerinin satış miktarları ve parasal karşılığı incelendiğinde, 2023 yılı içerisinde toplam 291,8 milyar TL’lik bir perakende satış hasılatına, makaron ve sigara kâğıdının da tahmini perakende satış hasılatı eklendiğinde, toplam tütün mamulü piyasasının yasal perakende satış hacminin 350 milyar TL civarında olabileceği söylenebilir.
Sigara Piyasasında; 2023 yılında Türkiye’de iç piyasada satılan sigara adedi önceki yıla göre yaklaşık %17,6 artışla 137 milyar adedin üzerine çıkmıştır. Dal sigaraların ortalama ağırlığı, 2003 yılında 0,8632 gramdan, 2023 yılında 0,5501 grama düşmüş olup, üretici firmaların 2003 yılında sigara üretiminde kullandıkları 1 kg tütünü 58 paket sigara fiyatına sattıkları, 2023 yılında ise aynı miktarda tütünü 91 paket sigara fiyatına sattıkları söylenebilir.
Türkiye'de yerleşik sigara üretim firmalarının (ihracat dahil) yerli tütün kullanım oranı 2003 yılında % 42, 2006 yılında % 35 iken bu oran 2008 yılında TEKEL’in sigara biriminin özelleştirilmesinden sonra Tütün Fonunun da sıfırlanması ile birlikte, azalarak 2020 yılı itibarıyla %11,35’e düşmüş, yerli tütün kullanma zorunluluğu sonrasına 2023 yılında %16,99’a çıktığı görülmüştür.
İç Piyasaya sunulan; sarmalık kıyılmış tütün mamulü üretimi için 50 gr ve 100 gr, nargilelik tütün mamulü için ise 25 gr ambalaj zorunluluğu getirilmiştir.
TADAB verilerine göre Türkiye’de 2023 yılında, 609,6 milyon dolar karşılığında, 108.542 ton yaprak tütün ve tütün mamulü üretiminde hammadde olarak kullanılan ara ürün şeklinde tütünün ithalatı ile 264,7 milyon dolarlık yaprak tütün ve tütün mamulü üretiminde hammadde olarak kullanılan ara ürün şeklinde tütün ile 680 milyon dolarlık tütün mamulü olmak üzere, toplamda 945 milyon dolar üzerinde ihracat gerçekleştirmiştir.
Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan düzenleme ile tütün, tütün mamulleri, makaron, yaprak sigara kâğıdı, sigara filtresi, alkol ve alkollü içkilerin üretim ve ithalat faaliyetleri ile tütün ticareti yetki belgesi kapsamındaki faaliyetlere ilişkin; izin, uygunluk ve yetki belgeleri ile ilgili olarak 50 milyon TL’ye kadar “teminat” alınması hükme bağlanmıştır.
Tütün Eksperliği Yüksek Okulu
Kamuya 1997 yılından beri Tütün Teknolojisi Mühendisi/Tütün Eksperinin alınmamasının önemli bir sorun olduğu düşünülmektedir. Halen kamuda görev yapan Tütün Teknolojisi Mühendislerinin önümüzdeki 10 yıl içerisinde tamamına yakınının emekli olabileceği göz önüne alındığında, sektörün tüm dinamiklerini bilen ve bu konuda özel eğitim almış bir meslek grubu olmadan piyasanın gözetim ve denetim faaliyetlerinde yetersiz kalınabileceği, günün koşullarına uygun mevzuat hazırlanmasında sıkıntı yaşanabileceği düşünülmektedir. Tütün Eksperliği Yüksek Okulu’nun şartlarının iyileştirilerek, mezunlarının sayı ve donanımlarının arttırılması konusu da önemli bir ihtiyaç olarak gündeme alınmalıdır.
Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı Yapısal İhtiyaçlar
2017 yılında ise TAPDK kapatılarak yetkileri Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı olarak kurulan Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığına (TADAB) devredilmiştir. TADAB yaklaşık 260.000 perakende tütün mamulü ve alkollü içki satıcısının yanı sıra, tütün üreticilerinin ve beş yüzden fazla üretici/ithalatçı/ihracatçı firmanın faaliyet gösterdiği piyasanın düzenlenmesi, gözetimi ve denetimine ilişkin faaliyetleri yürütürken, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yetki ve sorumluluk alanında çalışmakla birlikte; Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın yetki ve sorumluluk alanına temas eden iş ve işlemlerle karşılaşmaktadır. Kamuya 1997 yılından beri Tütün Teknolojisi Mühendisi/Tütün Eksperinin alınmamasının da etkisi ile personel ihtiyacını karşılamakta zorlanan bu yapının, yasal ve yasadışı olarak bu kadar büyüyen piyasasının düzenleme ve denetiminde yetersiz kaldığı diğer kamu kurumları ve piyasa aktörlerinin tamamı tarafından kabul edilen bir gerçeklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeplerle;
- Sayılan bakanlıklar ile eşgüdüm içerinde çalışacak şekilde, direk Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak özerk bir yapıya kavuşturulması veya,
- Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı, özel bütçeli, karar mekanizması daha hızlı, diğer bakanlıklarla uyum içinde çalışacak bir Genel Müdürlük kurulması şeklinde yeniden yapılandırılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.