Büşra ÇETİNKAYA/EGEDESONSÖZ – Doğu Akdeniz kıyılarında yaşayan balon balıkları, Türkiye’de 2000’li yılların başından itibaren görülmeye başladı. Son yıllarda denizlerin ısınmasından kaynaklı Akdeniz’de ve Ege Denizi’nde balon balıklarına çok sık rastlanılması, tüketildiği zaman yaşanan zehirlenme vakalarındaki artışı da beraberinde getirdi.
Balon balıklarının neredeyse çoğunda bulunan ve karaciğerlerinde depolanan tetrodotoksin (TTX) kimyasalı, balon balığının tüketilmesi sonucunda zehirlenmeye ve ölüme dahi yol açabiliyor. Siyanürden 1200 kat etkili zehre sahip olan balon balığına dokunmanın bile ölüme sebep olabileceği söyleniyor.
BAKANLIKTAN BALON BALIĞI AVCILARINA DESTEK
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan “Balon Balığı Avcılığının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ”, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Tebliğ, 1 Ocak 2024-31 Aralık 2026 döneminde, “Su Ürünleri Bilgi Sistemi’ne (SUBİS) kayıtlı, geçerli ruhsat tezkeresine sahip bir balıkçı gemisi ile ‘istilacı tür’ olarak tanımlanan balon balıklarından bazılarının Akdeniz ve Ege Denizi’ne kıyısı olan illerde avcılığını yapan balıkçılara verilecek destekleme ödemelerine ilişkin usul ve esasları kapsıyor.
Balon balıklarının avlanması ve avcılığının desteklenmesi ile ilgili Egedesonsöz’e değerlendirmede bulunan TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi İkinci Başkanı Ekim Özal, iklim değişikliğinden dolayı balon balıklarıyla ve farklı deniz canlılarıyla yaşamanın önünde sonunda öğrenileceğini dile getirdi.
DENİZLER ISINIYOR, BALON BALIĞI EGE DENİZİ’NE GELİYOR
Özal şunları söyledi:
“Balon balığının avcılığı yapılmadığı için tüketilen bir tür olmadığından tür olarak baskın bir hale geliyor. Denizlerimizdeki ısınmadan dolayı balon balığı Kızıldeniz menşeili bir balık. Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz’e geliyor, denizlerin ısınmasıyla Ege Denizi'ne doğru popülasyonu artırıyor. Temel nedeni bu. Diğer balıklar tarafından da tüketilmediği için popülasyonu artıyor.
Türkiye’de ise popülasyon dinamiği bilinmiyor. Bunun için yapılan bir çalışma yok. Avcılık üzerinden geliştirilen popülasyon dinamikleri var. Hamsi, sardalye, diğer türler için de geçerli. Bu 1-2 senede yapılacak bir çalışma da değil .Çok uzun vadeli çalışma gerektiriyor. Balon balığı da denizlerimizde görülmeye başlayalı 3-4 sene oldu. Ona yönelik spesifik bir çalışma da yok.”
DİĞER TÜRLERİN YAŞAM ALANINI DARALTIYOR
Balon balığının neden zararlı ve tehlikeli görüldüğü ile ilgili konuşan Özal, “Diğer balıkların da besin kaynağına ortak olduğu için onların yaşam alanlarını daraltmış oluyor dolaylı olarak. Ege ve Akdeniz’de yerli türlerin kendileri için yeterli besin kaynakları var. Balon balığı da bu kaynaklar için bir mücadeleye girince diğer tüketilen, avcılığı yapılan balıklar burada dezavantajlı konuma gelmiş oluyor.”
BALON BALIKLARIYLA YAŞAMAYA ALIŞACAĞIZ
Özal, Bakanlığın yayımladığı tebliğ ile ilgili görüşünü aktarırken balon balıklarıyla beraber yaşamaya alışmamız ve yaşam şeklimizi değiştirmemiz gerektiğinin altını çizerek, “Bakanlığın yaptığı çalışmalar doğru ve yerinde. Belki fiyat artışı göz önünde bulundurulabilir. Bu çalışma da nihayetinde tam bir çözüm olmayacak. Biz bu türle yaşamaya alışmak durumunda kalacağız. Tropikalleşen bir Akdeniz Havzası var ve Akdeniz Havzası, iklim değişikliğiyle beraber subtropikalden tropikale doğru kaymaya başladı. Balon balıklarıyla yaşamaya alışacağız, denizanalarıyla beraber yaşamaya alışacağız. Eğer yaşam şeklimizi değiştiremezsek daha başka deniz canlılarıyla da yaşamaya alışmak durumunda kalabiliriz” dedi.
DENETİM VE UYARICI ÇALIŞMALAR YAPILMALI
Balon balığı tüketiminden kaynaklanan zehirlenmeler sonucu bilinçlendirme faaliyetleri hız kazansa da Özal, ‘bilmeyenler için hala bir risk’ diyerek balık satışı yapılan yerlerde denetimin artırılması gerektiğini vurguladı ve ekledi:
“Balıkçılık yapan insanlar bunu az çok bilir. Amatör balıkçılar bile balon balığını tanıyabiliyorlar. Av yasakları da başladı, tezgahlarda balıkların sayısı azaldı, azalacak. Buna ikame olarak belki bazı balıkçılarda balon balığına yer verilebilir. Tüketici her zaman bilinçli olmuyor. Türkiye’nin her yerinde deniz yok, insanlar balıkların çoğunu tanımıyor. Tanımayarak alabilirler. O zaman bir risk olabilir. Daha çok bilinçlendirici ve uyarıcı çalışmalar yapılmalı.”
ENDÜSTRİYEL BİR ŞEKİLDE TÜKETİMİN YOLLARI ARANABİLİR
Son olarak balon balıklarının gıda sektöründe olmasa da başka sektörlerde kullanılabileceğini ifade eden Özal, “Tarım ve Orman Bakanlığı, balon balıklarının başka türlü değerlendirilmesi için üniversitelerdeki bilimsel projeleri destekleyebilir. Çok az da olsa Japonya gibi ülkelerde bu balığı bilimsel bir şekilde ya da endüstriyel bir şekilde tüketmenin yolları aranabilir. Bu sadece balon balıkları için değil deniz anaları için de böyle. Bu konuda endüstriyel çalışmalara kaynak olarak fon oluşturmaları gerekiyor diye düşünüyorum” diyerek çözüm önerilerini sundu.