Menemen her bütçenin, her yaş ve kültürün tüm Türkiye’de sevdiği belki de kuru fasulyeden sonra mutfakların ikinci ana yemeğidir. Menemenin bir başka özelliği de günün her saati tüketilmesi ve domates, biber, kuru soğan ve yumurta başrolünde her türlü yardımcı oyuncu ile birlikte daha da lezzetlenip, zenginleşmesidir.
Bu lezzetli ve basit yemek tüm Türkiye’de adını menemen olarak alsa da Ortadoğu’da şakşuka adıyla biliniyor. Şakşuka dediğimizde patates, biber ve patlıcan kızartasının üzerine sarmısaklı domates sosu ilave edilen yemek türünü bilsek de Arap aleminde şakşuka bizim bildiğimiz menemen.
Menemen ilçesinin bu güzel yemeğe adını vermesinin öyküsünü ise anlatmaya başlayayım: Girit ve Balkan Yarımadası’ndan gelen Türk Kökenli ailelerden de Menemen bölgesine yerleştirilmişler. Girit halkının ve yerli Menemen halkının kaynaşması uzun sürmemiş. Birbirleri arasında kültürel alışverişler başlamış. Girit halkının Rum zulmünden kaçarak dağlara sığınması ve yaşamını dağlarda geçirmesi, bu insanlara dağda doğal olarak yetişen otların yenilebilirliğini öğretmiş. Dağdan topladıkları ebegümeci, radika vs… gibi otları kavurarak, haşlayarak, yumurta ile yemek yapmışlar. Bu yemek kültürlerini Menemen’de devam etmişlerdir. Gelen misafirlerine bu yemeklerinden ikram etmişlerdir. Menemen halkının bu ikram edilen yemekler fazlasıyla beğenisini kazanmıştır. Yerli halk, zamanla Giritliler gibi bu otları toplayarak sofralarına aş olarak ilave etmişler.
1920’lerden sonra İzmir bölgesinde yetiştirilmeye başlanan domates ile Menemen halkı tanışmış ve yemeklerinde kullanmaya başlamış. Menemen halkının en çok yaptığı yemek kaynatılmış domates içerisine et ve patates koyarak hazırlanan yemektir. (Etli Domates) Giritliler de bu yemekle burada ilk kez tanışırlar.
Yemekten eti çıkarıp yumurta, patatesi çıkarıp soğan koyarlar, sonuçta ortaya ‘’yumurtalı domates ‘’ çıkar. Bir süre sonra da özellikle Arnavut göçmenlerin katkısı ile biber ilave olur ve daha da zenginleşip, güzelleşir.
İki halkın bu yemeği beğenmesi ve maliyet olarak az olmasından dolayı hızla popüler olur. İzmir’den gelen misafirlerin bu yemeği tanıması ve beğenmesi ile; “Menemenlilerin yemeği” adını alır. Kısa sürede menemen lokantalarında yaygınlaşan ve satılmaya başlayan Menemen yemeği, günümüzde halen menemen” olarak beğenilerek sofralarımızda yerini alır.
ORTADOĞU’DA ŞAKŞUKA OLUYOR
Şakşuka’yı duyduğumuzda hemen aklımıza gelen patlıcan ve patates kızartmalı domates-sarımsak soslu meşhur meze gelse de menemenin ta kendisidir…
Ortadoğu’da hangi ülkeye gitseniz “lütfen bir şakşuka verir misiniz?” dediğinizde; bir sürprizle karşılaşmaya hazır olmalısınız. Çünkü hayal ettiğiniz şakşuka yerine, menemen gelecektir.
Kuzey Afrika’da ilk “shakshuka”nın Fas ülkesinden çıkarak dağıldığı bilinir. Libya’da eski Yahudilerin popüler yemeği olarak bilinen Shakshuka (menemen) tüm Arap ülkelerinde talep gören yemektir. Halen İsrail’in en popüler yemekleri arasındadır. Hatta sadece “shakshuka” yapan restoranları mevcuttur. (Dr. SHAKSHUKA) Her ülke kendisinden bir şeyler ilave etmiş olsalar da ana ürün bellidir. Doğranmış kuru soğan, isteğe göre sarımsak, biber, domates, yumurta…
OSMANLI YEMEĞİ DEĞİL
Ülkemizde menemen olarak bildiğimiz Shakshuka, Osmanlıdan miras olarak bilinir. Araştırdığımızda menemen yemeğinin Osmanlı Mutfağına ait olmadığını göreceğiz. Çünkü Anadolu Topraklarına domatesin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra girdiği bilinir.
Menemen’in de 1920’lerden sonra yaygınlaştığı göz önüne alınınca Osmanlı yemeği olarak nitelendirilmesi yanlış olur.
Arap ülkelerinde Shakshuka bizde neden Menemen? Yemeğe özellikle bekarların çok rağbet etmesi nedeniyle “men-e-men” yani erkek erkeğe anlamına gelen İngilizce espriler de yapılır. Aslında Menemen sabah harika bir kahvaltılık olurken, öğleyin içine sucuk ya da pastırma ilavesi ile iyi bir yemek bazen de patlıcan, kabak ya da kıyma ilavesiyle harika bir öğle ya da akşam yemeği olabilir. ( Nurhayat TALAY)