Mehmet İŞLER /EGEDESONSÖZ- Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) bünyesindeki Genel-İş Sendikası’nın hazırladığı kayıt dışı istihdam raporu çarpıcı rakamları gözler önüne seriyor.
Raporda sektör, yaş, cinsiyet ve bölge bazında tespitler yer alırken sendika kayıt dışı istihdamın önlenmesi için öneriler sıralıyor.
Çalışmada kayıt dışı istihdamın çıkış noktası 1980 yılında alınan 24 Ocak Kararları ve gerçekleştirilen 12 Eylül Darbesi olarak gösteriliyor.
Neoliberal ekonomi politikaları, dışa açık büyüme modeli ve uluslararası rekabetin ön plana alındığı ve kar oranlarının arttırılması için işgücü maliyetlerinin düşürülmesinin temel politika konumuna yerleştirildiğinin belirtildiği araştırmada kayıt dışı istihdam en güvencesiz ve korumasız çalışma biçimi olarak nitelendiriliyor.
GELİŞMİŞ İLLERDE ZİRVE İZMİR’İN!
Bölgeler arasında farklılıklar bulunan kayıt dışı istihdam rakamlarında zirvede Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bulunuyor. Bu bölgelerde kayıt dışı istihdam yüzde 50 ile 60 arasında seyrediyor.
Ağrı, Kars, Ardahan, Iğdır gibi illerde yüzde 68’lere kadar varan bir kayıt dışı istihdamdan söz etmek mümkün. Buna karşın sanayileşmenin geliştiği, işletme büyüklüklerinin ve nitelikli eğitim olanaklarından yararlanan kişi sayısının arttığı illerde kayıt dışı istihdamın azaldığı tespit edildi. Ankara’da yüzde 17.77, İstanbul’da yüzde 19.14, Bursa, Eskişehir ve Bilecik’te yüzde 19.86 olan bu oran İzmir’de ise 25.93 olarak göze çarpıyor. Böylelikle 3 büyük il içinde en çok kayıt dışı istihdamın İzmir’de gerçekleştiği ortaya çıktı. Ayrıca İzmir, Bursa, Eskişehir ve Bilecik’i dahi geride bıraktı. Tüm iller hesaba katıldığında ülke genelinde yüzde 33.49’luk bir oran toplam kayıt dışı istihdamı gösteriyor.
RAPORUN ÜLKE GENELİNDE ÖNE ÇIKAN BÖLÜMLERİ!
Raporda kayıt dışı istihdamın, ‘işçilerin kayıtlarda gösterilmemesi, işçilerin çalışma sürelerinin sadece bir kısmının kayıtlarda gösterilmesi, işçilerin pirime esas kazançlarının eksik gösterilmesi, işçilerin hem çalışma sürelerinin hem de pirime esas kazançlarının eksik gösterilmesi’ gibi 4 farklı şekilde oluştuğu vurgulandı.
Kayıt dışı istihdamın 2014 yılında 9 milyon 69 bin kişi olduğu Türkiye’de bu sayının 2016 yılında 9 milyon 111 bini bulduğu belirtildi. 2017 yılının Temmuz ayı verilerinde ise rakam 10 milyonu aştı.
Kayıt dışı istihdamın en yaygın olarak toplumun düşük gelirli ya da asgari geçim düzeyinin altında yaşayan yoksul kesimleri etkilediği tespit edildi.
Eğitim düzeyi yükseldikçe kayıt dışı istihdamın azaldığı da çalışma sonucunda belirlendi. Yükseköğrenim görenlerde kayıt dışı istihdam oranının yüzde 6 dolaylarında olduğu not düşülürken okuma-yazma bilmeyenlerde bu seviyenin yüzde 88’lerde civarında olduğu ifade edildi. Ayrıca kayıt dışı istihdamdan en çok kadınlar, gençler ve yaşlıların olumsuz yönde etkilendiği açıklandı. Kadınların yüzde 44’ü, erkeklerin ise yüzde 29’u kayıt dışı istihdama maruz kalıyor. Ücretli veya yevmiyeli çalışan kadınların kayıt dışı istihdam oranının ise yüzde 20 olduğu öğrenildi. Tarım sektöründe kayıt dışı çalışan kadın oranı yüzde 94 iken bu oranın erkeklerde yüzde 72 civarında olduğu belirtildi. Sanayi sektöründe kayıt dışı istihdam edilen kadın oranı yüzde 31’lerde tespit edilirken hizmet sektöründe ise rakam yüzde 22…
Türkiye’de en büyük sorunların başında gelen genç işsizliğinde de ortaya çıkan tablo üzüntü verici. Genç işsizlik oranının 2016 yılı verilerine göre yüzde 20’leri bulduğu açıklandı. İş imkanı bulamayan gençlerin boşta kalmamak adına güvencesiz işlerde çalıştığı ortaya çıktı. Genç istihdamının yüzde 44.51’i yani 1 milyon 798 bini kayıt dışı istihdam ediliyor. Bu sayının yüzde 6’sı yani yüzde 32’si ücretli ya da yevmiyeli olarak kayıt dışı çalışıyor.
Dosyanın sonuç bölümünde, istihdam edilen her 100 kişiden 35’inin kayıt dışı çalıştığı, kadınların yarıya yakının kayıt dışı çalıştırıldığı, 1 milyon 800 bin gencin kayıt dışı istihdam edildiği, 65 yaş üstü çalışanların yüzde 84’ünün kayıt dışı olduğu, yarı zamanlı çalışan her 10 kişiden 8’inin kayıt dışı çalıştığı ve küçük işletmelerde istihdamın yarıdan fazlasının kayıt dışı olduğu belirtildi.
ÖNERİLER NELER?
Raporun öneriler bölümünde ise 7 başlık altında yapılması gerekenler sıralandı. Buna göre talepler şu şekilde:
Kayıt dışını arttıran küresel meta zincirlerine eklemlenme yerine farklı sanayi politikaları üretilmelidir.
Kayıt dışı istihdamı doğuran ekonomi politikaları terk edilmelidir.
Çalışma hayatında denetim arttırılmalı ve kayıt dışı istihdam eden işverenlere karşı caydırıcı önlemler alınmalıdır.
Sosyal güvenlik sistemi herkesin eşit şekilde yararlanabileceği bir hak olarak tanınmalıdır.
Gençlerin ve kadınların güvenceli istihdam olanağına kavuşmaları için politikalar üretilmelidir.
Emeklilerin yaşam koşullarını iyileştirici ücret ve sosyal haklar verilmelidir.
Yarı zamanlı çalışanların sosyal güvenceden yararlanabilmesi için koruyucu düzenlemeler yapılmalıdır.
*Rapor, Kasım 2017 verileri ile oluşturulmuştur