Yeşim YAVUZER/EGEDESONSÖZ - Ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım yoluyla bertaraf edilecek miktarının azaltılmasına, ambalaj atıklarının belirli bir yönetim sistemi içinde, kaynağında ayrı toplanması, taşınması, ayrılmasına ilişkin teknik ve idari standartların oluşturulmasına yönelik prensip, politika ve programlarla hukuki, idari ve teknik esasların belirlenmesi amaçlarıyla 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun ilgili maddelerine dayanılarak çıkarılan ‘Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ 2011 yılında yürürlüğe girdi.
Atıkların yönetimiyle ilgili Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile belediyelere çeşitli görevler yüklendi. Belediyeler ambalaj atığını toplama veya toplattırma, bu iş için toplama ayırma tesis kurma/kurdurma, işletme/işlettirme ve kurduğu tesislere çevre lisansı, geçici faaliyet belgesi alma/aldırma konularında görevlendirilirken, Bakanlık işin koordinasyon ve denetim konularında yetkilendirildi.
Belediyeler atıkların yönetimini ya kendisi yapacak ya da Çevre Bakanlığı’ndan çevre lisansı almış firmalarla sözleşme yaparak yetkiyi devretmekle görevlendirildi. Türkiye’de ambalaj atığı toplama ve ayırma lisansına sahip 363, İzmir’de ise 21 firma faaliyette bulunuyor. Ancak, ambalaj atıklarının toplanması konusunda lisans sahibi firmalar arasında hangisinin tercih edilmesi gerektiğinin mevzuatta açıkça düzenlenmemiş olması belediyelerin sorun yaşamasına neden oluyor.
Sayıştay, belediyelerin imtiyaz hakkı karşılığında herhangi bir gelir elde edilmeden ambalaj atığı toplama imtiyazı verildiği ve bu şirketlerin hem ambalaj atığını satmak suretiyle hem de yetkilendirilmiş kuruluştan ücret almak suretiyle çift taraflı kazanç elde ettiğini ve belediyelerin bu imtiyazlardan gelir elde etmesi gerektiğini ifade etti.
ÖRNEK ÇİĞLİ!
Çiğli Belediyesi’nin mali raporunu inceleyen Sayıştay, hazırladığı denetim raporunda ambalaj atıklarının toplanması için verilen imtiyaz hakkının ihale yapılmadan, rekabet sağlanmadan ve herhangi bir bedel alınmadan verilmediğini tespit etti. Yaptığı incelemede belediyeler tarafından söz konusu şirketlerden herhangi birine, ihale yapılmadığını ve verilen imtiyaz hakkı karşılığında herhangi bir gelir elde edilmediği; ancak bu şirketlerin hem ambalaj atığını satarak hem de yetkilendirilmiş kuruluştan ücret alarak çift taraflı kazanç elde ettiğini belirledi.
Raporda Çiğli Belediyesi’nin konuyla ilgili süreci şu şekilde ifade edildi: “Çiğli Belediyesi ile Atkasan Atık Değerlendirme San. ve Tic. A.Ş arasında 25.11.2011 tarihinde yapılan 3 yıl süreli sözleşmeyle söz konusu şirkete ambalaj atıklarının toplanması konusunda imtiyaz hakkı verildiği, karşılığında herhangi bir bedel alınmadığı tespit edilmiştir. Yapılan incelemede 2014 Aralık ayında süresi dolan sözleşme, yine Atkasan A.Ş ile herhangi bir ihale yapılmadan 3 yıllık süre ile yenilendiği tespit edilmiştir. İzmir’de ambalaj atığı toplama lisansı bulunan 21 adete firma bulunduğu Çevre Bakanlığı’na ait internet sitesinden sorgulanarak tespit edilmiştir. Söz konusu Atkasan A.Ş çevre lisansına sahip 21 firmadan biridir. Bu durum ihale yapılması durumunda, piyasa rekabet ortamını sağlayacak yeteri kadar firma bulunduğunu ortaya koymaktadır. Ambalaj atığı toplama imtiyazı verilen Atkasan A.Ş’nin toplamış olduğu kağıt-karton atıklarını aynı holding bünyesinde yer alan Selkasan A.Ş’ye sattığı, cam, naylon gibi atıkları da diğer çeşitli firmalara sattığı anlaşılmıştır. İmtiyaz sahibi söz konusu Atkasan A.Ş., ambalaj atıklarının toplanması karşılığında yetkilendirilmiş kuruluş olan ÇEVKO’dan fatura karşılığı ücret almakta olduğu gibi, toplamış olduğu ambalaj atıklarını geri dönüşüm amacıyla satmaktan dolayı çift taraflı kazanç elde etmekte, bunun karşılığında imtiyaz sahibi hakkı aldığı belediyeye herhangi bir bedel ödemediği için oldukça kazançlı duruma geçmektedir.”
Sayıştay, yaptığı inceleme sonucunda 2012-2014 döneminde ÇEVKO'nun Atkasan A.Ş.’ye ambalaj atığı toplama bedeli olarak toplam 1.056.978,00 TL ödediğini, Atkasan A.Ş’nin kağıt ve kartonları bünyesindeki Selkasan A.Ş’ye, cam naylon gibi atıkları da çeşitli firmalara satarak, ihale yapılmaksızın ve bedel ödemeksizin elde ettiği yetki sayesinde kazanç sağladığını saptadı.
BELEDİYELER İMTİYAZDAN GELİR ELDE ETMELİ
Belediyelerin verilen imtiyazlardan gelir elde edilmesi gerektiğini belirten Sayıştay raporda şu ifadelere yer verdi: “Uygulamada, ambalaj üreticileri mevzuat gereği aralarında birleşerek kar amacı gütmeyen ÇEVKO, TÜKÇEV gibi vakıflar kurmuşlar, yönetmelik gereği ambalaj atıklarının toplanması sorumluluklarını bu şekilde yerine getirme yoluna girmektedirler. Bunlara yetkilendirilmiş kuruluş denmektedir. Belediye, yetkilendirilmiş kuruluş ve çevre lisanslı bir şirket arasında üçlü sözleşme yapılmakta, söz konusu şirkete ambalaj atıklarıyla ilgili imtiyaz hakkı belediyeler tarafından verilmekte, söz konusu şirket topladığı ambalaj atıklarını yetkilendirilmiş vakfa fatura etmekte ve ücretini ondan almakta, ayrıca söz konusu atıkları geri dönüşüm amacıyla satmakta ve iki türlü gelir elde etmektedir. Ambalaj atıkları mevzuat gereği herkes tarafından söz konusu şirketlere ücretsiz teslim edilmek zorundadır. Uygulamada belediyeler tarafından söz konusu şirketlerden birine, herhangi bir ihale yapılmadan ve verilen imtiyaz hakkı karşılığında herhangi bir gelir elde edilmeden ambalaj atığı toplama imtiyazı verildiği ve bu şirketlerin de çift taraflı kazanç sağladığı görülmektedir. Belediyelerin, verilen bu imtiyazdan bir gelir elde etmesi gerektiği düşünülmektedir. Belediye, 2886 sayılı kanun çerçevesinde ihale yapmalı, lisanslı firmalar arasında rekabet ortamı sağlanmalı ve en yüksek geliri veren şirkete söz konusu imtiyazı vermelidir.”
SAYIŞTAY’DAN ÖNERİ
Sayıştay’ın raporda konuyla ilgili verdiği öneride, “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından oluşturulan mevzuatta, belediyelerin ambalaj atığı toplama imtiyazını, çevre lisans olan firmalar arasında nasıl ihale etmesi gerektiği konusunda rekabet, eşitlik ve gelir elde etme ilkeleri çerçevesinde düzenleme yapma ihtiyacı bulunmaktadır” ifadeleri kullanıldı.