9 Temmuz tarihli BBC haberinin başlığı “George Floyd: Polis ölen adama “bağırma,” dedi” olarak başlayıp silahsız olan siyahi adamın ABD’li polisin onu öldürüleceğini söylerken anne ve çocuklarını sayıkladığının mahkemede açıklandığını yazdı. 20 dolar için Mayıs ayındaki bu silahsız adamın ölümü, BBC’nin aynı yazıdaki deyimiyle “cinayeti” ırkçılığın bir yansıması olarak toplumlara yansıdı, dünyada birçok olayı tetikledi. Heykeller söküldü. Gösteriler yapıldı. Tartışmalar başladı.
Irkçılığa giden yol sömürgecilikle başlar, kölecilikle devam eder… Bir devletin, kendi ülkesinin sınırları dışında, başka ulusları, devletleri, toplulukları siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılmasına sömürgecilik denir. Sömürgeciler genellikle sömürdükleri bölgelerin kaynaklarına, iş gücüne, pazarlarına el koyar, onları yoksul bırakırken kendileri varsıllaşır ve aynı zamanda sömürgeleri altındaki halkın sosyokültürel, dinî değerlerine baskı uygularlar. Kendi dilinin öğrenilip kullanılması, kendi dinine geçilmesi gibi konularda yüzyıllar içinde o toplumların kendi köklerinden uzaklaşmalarına, asimile olmalarına neden olurlar.
Osmanlı’nın örneğin Balkanlardaki fethettiği yerler sömürge değildir çünkü Osmanlı onların kaynaklarına, pazarlarına el koymamış, onları yoksullaştırıp kendi varsıllaşmak yerine o ülkelere yol, köprü, okul gibi faydalar sağlamıştır. Ayrıca kendi dil, kültür ve dinini baskı altında onlara kabul ettirmeye çalışmamış, toplumların farklı kültür, dil ve dinleri ile yan yana yüzyıllar boyu kardeşçe yaşamalarına izin vermiştir.
Avrupa Sömürgeciliği: İstanbul’un Fethi ile yaşıt
Doğu ve Batı yarımkürelerindeki Avrupa sömürgeciliğinin kökleri, baharat ticareti için kaynak bulmak ve masalsı krallıkların varlığını keşfetmek isteyen Portekizli kaşiflerle başladığı söylense bile, bazı kaynaklar İstanbul’un ve Balkanların fethi ile ipek yolunun kapanmasına da işaret eder. Portekizliler Vasco da Gama'nın 1498'de denizden Hindistan'a ulaşmasına yol açana dek Atlantik adalarını ve tüm Afrika sahillerini keşfetmişlerdi.
Portekiz denizcilerinin başarıları Christopher Columbus'un 1492'de İspanyol finansmanıyla batı kıyılarına doğru yeni bir keşif rotasına çıkmasının önünü açmıştır. Columbus Hindistan sahillerine vardığı inancıyla günümüzde Bahamalar denilen yere ulaşmış ancak gerçekte Amerika denilen yeni bir kıta keşfetmişti. (Indian sözcüğü ABD’li Kızılderililer için kullanılmakla birlikte İngilizcede Hintli demektir) Amerigo Vespuci ulaştığında buranın yeni bir kıta olduğunu fark etmiştir.
Batı sömürgeciliği başından bu yana kamu-özel girişimin ortaklığıyla şirketler aracılığıyla yürütülmüştür. İngiltere, Fransa ve Hollanda sömürgelerde ticari yatırım gerçekleştiren şirketlere destek olmuş, örneğin İngiltere Doğu Hindistan Şirketleri ve Hudson Bay Şirketine ticari tekel hakkı tanımış ve ticaret, sömürgedeki zenginlikleri sömüren ve Avrupa ülkelerine taşınması şeklinde gerçekleştirilmiştir. En sistemli sömürgecilik İspanya, Portekiz, Hollanda, İngiltere, Fransa, Belçika’da olmakla birlikte İtalya, Danimarka-Norveç, İsveç de kısa süreliğine sömürge sahibi olmuşlardır.
İspanya ve Portekiz sömürgeciliği, Kuzey ve Güney Amerika başta Güney Amerika'nın pek çok bölgesi, Orta Amerika, Meksika, Karayiplerin bazı bölgeleri ve ABD'nin büyük bir kesimi olmak üzere İspanya'nın hakimiyeti altına girmiştir. Halk Hristiyanlaştırılmış ve İspanyolca, Portekizce geçerli dil olmuştur. Kıtanın altını İspanya’yı o devrin en varsıl ülkesi yapmıştır.
İngiltere Sömürgeleri İrlanda, ABD, (Doğu’da13 koloni) Kanada’nın bir bölümü, Bahama, Jamaika ve civar adalar, (Karayipler) Honduras, Güney Afrika Cumhuriyeti, Rodezya (Zimbabwe), Avustralya, Yeni Zelanda, Hindistan, Pakistan, Filistin, Ürdün, Irak, Hong Kong olmuştur. Dünyadaki 192 ülkeden sadece 22'sinin tarih içinde hiçbir dönem İngiliz sömürgesi/işgali altında yaşamadığı belirlenmiş, diğerlerinin ise, bir süre de olsa İngiliz sömürgesi/işgali altında olduğu görülmektedir. Bu nedenle İngiltere’ye “Güneşin Batmadığı İmparatorluk” lakabı verilmiştir. İngilizce dünyanın en yaygın dili olmuştur.
Fransız sömürge imparatorluğu 17.yüzyılda başlamış ve 1960'lara kadar sürmüştür. Kanada, Haiti, Guyana, Guadalup, Martinik, Batı ve Doğu Afrika, Mağrip, Madagaskar, Komor, Osmanlı’dan aldığı Suriye, Lübnan, Güneydoğu Asya, Vietnam’ı kapsamıştır…
Sömürgeciliğin Sonuçları
Sömürgeciliğin en büyük sonucu soykırım ve ırkçılık olarak karşımıza çıkıyor. Soykırıma uğrayanlar arasında Kuzey Amerika yerlileri, Avusturalya’da ve Yeni Zelanda’da Aborijinler, Güney Amerika yerlileri Aztekleri ve diğerlerini sayabiliriz. Hayatta kalanların birçoğu kimliklerini kaybediyor. Irksal bölünmüşlük yaşıyorlar. Örneğin Afrika’da ten ne kadar açıksa o kadar avantajlı, koyulaştıkça avantajsız oluyorlar.
Dillerini, dinlerini kaybediyorlar. Bölünüp yönetilenler iç savaşlarla yıpranıyor. Yağma, hırsızlık, aşağılanma (aşağılık kompleksi gelişir), yoksulluk, hastalık, eğitimsizlik ile yoksullukla boğuşuyorlar. “Zihinlerimiz sömürgeleştirildi, örneğin bir İngiliz oyunu olan cricket oyununu sevmek gibi kendi oyunlarımızı unuttuk” diyorlar. Biz de güreş, cirit yerine basketbolu, futbolu sever mi olduk? En önemli sonuç da ırkçılık olarak sürüyor…
IRKÇILIK
Bir ırkın (çoğunlukla kendi ırkının) diğerlerinden üstün olduğuna ve diğerlerine hükmetmeye hakkı olduğuna duyulan inanç veya bu değerleri kabul eden doktrindir. Ortaya çıkış nedenleri arasında çoğunlukla ekonomik nedenleri olması yanı sıra düşünsel nedenlere de dayanmaktadır. Kökeninde sömürgecilik ve kölecilik vardır.
Bir zamanlar sömürdüğü ve köle olarak çalıştırdığı insanlara hükmetmeye alışmış olan beyaz ve egemen toplum sonunda bağımsızlığını kazansa bile hükmettiği grubu eşit ve kardeş olarak benimsememiştir. Ayrıca ekonomik düzen, bir zaman köle olanları şimdi ucuz işçi olarak sömürmek ve işsiz, aç ve yoksul bırakarak onları ikinci, üçüncü sınıf vatandaş durumuna itmiştir.
Yüzyıllarca toplumların bilinçaltına kazınan boyunlarından zincirli, kırbaç altındaki köle resimleri özellikle Afrika kökenli toplumu ezmiştir ancak Asya kökenli topluluklar da ABD ve Avrupa’da benzer tutumlarla karşılaşmıştır, ırkçılık devam etmektedir. George Floyd’un ölümü protestoları tetiklemiş, dünyanın birçok kesiminde insanlar sokağa dökülmüş, sömürgeci, köleci heykeller sökülmeye başlanmıştır. Konuyu çözmek için yapılan iyi şeyler vardır, bunları da dile getirmek başka bir yazıda gerekir.