Tarımsal üretimde aile işgücü temelli küçük ve orta ölçekli işetmeler ile yine küçük ve orta ölçekli gıda firmaları vede tüketiciler tekelleşme ve yabancılaşmadan sürekli zarar görüyorlar. Bunlara koşut olarak çevre sağlığı, gıda güvenirliliği ile küresel ısınma gibi sorunlar ortaya çıkıyor ,beslenme açısından da tek tip insan oluşturuluyor ve farklı kültürler yok ediliyor.
Bu bağlamda tarım ve gıda sektörlerinde kooperatifleşme,diğer sektörlere göre daha yaşamsal öneme sahip.
Tarımsal Üretim ve Gıda Sektöründe Kooperatifler Neden Önemli?
Tarım ve gıda sektörlerinde üretim ve pazarlama etkinliklerinde;büyük dev tarımsal işletmeler,aile işgücü temelli küçük ve orta ölçekli tarımsal işletmeler,kamu kuruluşları, özel kuruluşlar(birim işyerleri/firmalar,kollektif girişimler , şirketler-günümüzde bu nitelikte kuruluşların kimileri uluslararası tekellerin ve bankaların denetimine girmiştir-) ve kooperatifler gibi kurum ve kuruluşlar var.
Anılan kuruluşlar içinde kooperatiflerin niteliklerinden farklılaşan ayrı bir önemi var.
Bilindiği üzere Birleşmiş Milletler’in 2012 yılını «Kooperatif İşletmeler Daha iyi bir Dünya Kurar.” sav sözüyle «2012 Uluslararası Kooperatifler Yılı” ilan etmesi rastlantısal değildi.
-Kooperatif(Koop),bireylerin tek başlarına yapamayacakları ya da birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri en iyi bir biçimde yapmak üzere ekonomik güçlerini bir araya getirmeleri şeklinde tanımlanabiliyor.
-Kooperatifçiliğin temel amacının, katma değeri yaratarak artı değerin üreticinin kalmasını sağlamak ve böylece tarım, sanayi ve hizmetler sektöründe üretkenliğin artırılması yanında üretici emeğinin değerlendirilmesi,gelirin daha adil paylaşımı ile dar gelirli tüketicinin korunmasını sağlamak olduğu söylenebilir.
Katma Değer ve Artı Değeri izin verirseniz gıdadan bir örnekle çok basite indirgeyerek açıklayalım:
- Çiftçi,toprağı işler ve/ya da hayvan yetiştirir,sebze,meyva ya da süt üretir ve aracı ya da sanayiciye satar.Çiftçinin sattığı ürün, örneğin süt peynire işlenir ve değeri artar. Peynir tüketiciye pazarlanır.
- Örneğin,1kg.kaşar peyniri elde etmek isteniyor. Ortalama 10 litre inek sütünden 1 kg kaşar yapılabilir. 10 litre süt için çiftçiye 15 TL para ödensin (Girdi) ve elde edilen kaliteli 1kg.taze kaşar 30 TL’ye satılsın-Bu fiyatın kimi yerlerde 40TL’e kadar çıktığı gözlemleniyor.(Çıktı).Bu durumda çıktı ile girdi arasındaki farka,bir başka deyişle yaratılan değere “Katma Değer” diyoruz .Örneğimizde yaratılan Katma Değer=30-15=15 TL’sidir.
- Devam edelim,15TL’lık katma değer yaratan bir kg. peynir üretimi için 2 TL işletme gideri(İşçilik,enerji,paranın faizi, amortisman vb.) olsun. Katma değerden işletme giderlerinin çıkarılmasıyla elde edilen farka da “Artı Değer” diyoruz. Bu sonuca göre Artı Değer=15-2 =13 TL’dır.
İşte dananın kuyruğu burada kopuyor.
Artı Değer kimde kalacak ve kullanılmasına kimler karar verecek?
Kooperatif aracılığıyla üreticilerin sanayici olmaları durumunda, elde edilen artı değer, üreticide kalacaktır.
Kooperatifler ile Şirketler Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
-Şirketlerin amacı, yatırılan sermayeden en yüksek düzeyde kar sağlamaktır. Bunun için ham madde üreticilerine ve işçilere olabildiğince az ödemeye, tüketicilere de daha fazla ödetmeye çalışırlar. Şirketlerin sosyal amacı çok sınırlıdır.
-Koop’larda sosyal amaç kuruluşun temel felsefelerinden biridir.
-Koop’larda mülkiyet ve işletme görevi, ortaklar tarafından yüklenilmiştir.
-Şirketlerde kar, ortakların sermaye katılım payına;koop’larda ise kar, ortakların yapmış oldukları işlem esasına göre dağıtılır.
-Şirketlerde ortaklar birbirlerini tanımayabilir, hisse senetleri serbest piyasada alınıp satılabilir.Koop’larda ise, ortaklık senetleri kooperatifin onayı ile devredilebilir.
-Şirketlerde, birey ya da aile, şirket sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu taktirde, şirkete egemen olur.Koop’larda ise bir bireyin sahip olabileceği ortaklık sınırı, yasa ile sınırlandırılmıştır.
-Şirket yönetiminde bireyler, sahip oldukları sermaye payına göre egemenlik kurarlar.Koop’larda ise, ortaklık payı ne olursa olsun her kişinin bir oyu vardır.
-Koop’lar, birey ya da toplulukları tekelleşme ve yabancılaşmaya karşı korur.
Kıssadan Hisse:
Tarımsal işetmelerin büyük bir çoğunluğunu oluşturanaile işgücü temelli küçük ve orta ölçekli tarımsal işletmeye sahip köylülerin kooperatifleşerek sanayici olmaları durumuna Artı Değer, üreticide kalacaktır.
Artı Değer’in üreticide kalması durumunda ne olacaktır?
-Çiftçi daha fazla para kazanacaktır.Para kazanan çiftçi üretime devam edecektir.(Şimdiki durumda üretimdeki düşüşün nedenlerinden biri de çitçinin para kazanamaması nedeniyle tarımsal üretim alanlarının azalmasıdır.)
-Tarımsal üretimde dışa bağımlılık sonlanacaktır.
-Köyden kente nüfus akışı duracaktır.Böylelikle şehirlerin sorunları ve işsizlik azalacaktır.İşsiz nüfusta artışın kaynaklarından birinin bu olduğu gözlemlenmektedir.
-Tüketici de daha ucuza ve daha sağlıklı gıda ürünlerine ulaşacaktır.
-Sağlıklı beslenen kuşaklarda süreğen(kronik) hastalıklar azalacaktır.
-Gelir dağılımında adalet sağlanabilecektir.
-Üreticinin para kazanmasıyla ekonomik büyüme hızlanacak,sanayi ve tarım arasında denge kurulacaktır.