İzmirliler bunun kıymetini pek bilmemektedirler… İzmir’de 75 tane müze, 37 tane sürekli sergi, 5 tane de her zaman gezilebilen çok özel koleksiyon var. Arkeoloji Müzeleri, sergileri ve ören yerlerimizin sayısı 29, Kent Arşivi, Kültür Merkezi ve Anı evlerinin sayısı: 22… Bunların 96’sı kamuya ait 21’i özel sektöre ait… Bu durum dünyada hızla değişiyor. Özel sektörün müze sayıları kamu müzelerini geçmiş durumda.
Bu kadar net konuşmamın nedeni fi tarihinde İzmirlife Dergisinde yazdığım yazı değil. İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi tarafından yayımlanan “İzmir Müzeleri” adlı kitap. Kitabı nihayet edinebildim ve bugün yazıyorum…
“Bir Akdeniz Kenti’nin Kültürel Arka Planı/İzmir Müzeleri, Sürekli Sergi ve Koleksiyonları” alt başlıklı kitap için emek verenleri kutlayarak söze başlayayım.
Türkçe, İngilizce ve Yunanca basılan kitabın yazarları değerli arkadaşım Ahmet Uhri ve Ezgi Emre. Yunanca çeviri İoanna Hacısamueloğlu Taşkıran’a ait…
Kitapta toplam olarak 117 adet müze, sürekli sergi ve koleksiyon saptanmış ve bunlar alfabetik olarak sıralanmış. Bu alfabetik sıralama kullanım kolaylığı açısından indekslerle desteklenmiş. İndeksler; müzeler ve ören yerleri, sürekli sergiler, koleksiyonlar gibi üç ana başlık altında toplanmış. Bunun yanı sıra tematik olarak arkeoloji; sanat ve sanat tarihi; doğa ve doğa tarihi; spor; kent arşivi, kültür merkezi ve anı evleri; eğitim, bilim, sağlık ve teknoloji müzeleri gibi beş ayrı indeks hazırlanmış. Bazı müze ve koleksiyonların nitelikleri nedeniyle, aynı anda değişik indekslere de girdiği görülebilir. Bu bir yanlışlık değil, bu; sergi, koleksiyon veya müzenin farklı nitelikleri bir arada barındırmasından kaynaklanıyor.
Bütün bunlara ek olarak hazırlanan grafiklerle, müzelerin istatistiksel verileri de kayda geçmiştir. İstatistiksel veriler içinde ayrı bir grafikler olarak, kamu ve özel müzeler de sınıflanmış, yerel yönetimlerin kurduğu müze ve koleksiyonlar da grafikte ayrı olarak gösterilmiş.
İzmir’in ilk müzesi hangisi? : Giriş bölümünde yazarların değindiği gibi, Ulus inşası ya da yeni Türk kimliğinin oluşturulmasının bir parçası olarak arkeoloji, antropoloji ve müzeciliğe genç Türkiye Cumhuriyeti’nin verdiği öneme büyük ve İzmir’in de bundan pay aldığı belirtilmişti. Bu amaçla İzmir’de Vali Kazım Dirik öncülüğünde kurulan ilk müzenin de arkeoloji müzesi olması, son derece anlaşılır bir olgu. Ancak bu müzeden önce İzmir’de müze ya da koleksiyon veya sergileme amaçlı mekânların olup olmadığı araştırıldığında, son derece ilginç bilgilere ulaşılabiliyor. Göze çarpan ilk olgu İzmir Rumlarının, İngiliz himayesinde kurmuş oldukları ve Osmanlı arşivlerindeki adıyla, Evangeliki Mektebi’nin müzesinin bulunduğu. Uzun adı, İzmir Evangelik Rum Okulu olan bu okul bugün, İzmir Namık Kemal Lisesi olarak bilinmektedir. Bu okul, 1711-1712 yılları arasında eğitim vermeye başlamasına karşın, Osmanlı arşivlerinde kuruluş yılı 1733 olarak geçmektedir.
Osmanlı kayıtlarında geçen ifade, şöyledir; “1733 senesinde İzmir’de te’sîs olunup Ecole Evanjelik nâmıyla ma’rûf bulunan ve 1225 [1810] tarihinde makrûn-i müsâade olmuş olan St. George Mahallesi’nde Metropolid Sokağı’nda kâin numrosuz mektep”
İzmir Müzeleri kitabı çok değerli bir kitap. İzmir’de kimilerinin ısrarla görmezden geldiği bazı gerçeklerin de bir kez daha altını çizen bir yayın. İzmir’de böyle bir kitap yayımlandığı için sevinçliyim. Bu yazıya olur da merak edenler çıkar diye kentimizin gerçek zenginliği olan ama nedense yeterince gezilmeyen müze ve ören yerlerinin listesini ekliyorum. Bir sayın bakalım kaç tanesini gezdiniz?
MÜZE VE ÖREN YERLERİ: Ahmet Piriştina Kent Arşivi Müzesi [APİKAM], Altay Spor Kulübü Müzesi, Altınordu Spor Kulübü Müzesi, Arkas Deniz Tarihi Merkezi, Bayındır Tarihi Öşür Hanı Kent Müzesi, Bayraklı [Eski Smyrna] Ören Yeri, Bergama Akropol Ören Yeri; Bergama Arkeoloji Müzesi, Bergama Asklepeion Ören Yeri, Bornova Belediyesi Bornova Kent Arşivi ve Müzesi Dramalılar Köşkü, Bornova Belediyesi Yeşilova Höyüğü Ziyaretçi Merkezi, Buca Levantenlerden Mübadillere Kent Belleği Müzesi, Buca Belediyesi Bağ Evi Ve Bağ Müzesi, Cumhuriyet Eğitim Müzesi/İl Eğitim Tarihi ve Teknoloji Müzesi [Eski Duatepe İlkokulu], Çeşme Erythrai Ören Yeri, Çeşme Kalesi ve Arkeoloji Müzesi, EÜ Atatürk 100. Yıl Tarım Makineleri Müzesi, EÜ Botanik Bahçesi-Herbaryum Uygulama Ve Araştırma Merkezi, EÜ Etnografya Müzesi, EÜ’nin Levanten Köşkleri ve Kâğıt ve Kitap Sanatları Müzesi, EÜ Su Ürünleri Fakültesi Müzesi, EÜ Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Tabiat Tarihi Müzesi, EÜ Ziraat Fakültesi Prof. Dr. Niyazi Lodos Böcek Entomoloji Müzesi, Foça Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Denizciliği Tanıtma, Sevdirme ve Yaygınlaştırma Merkezi, Foça Ören Yeri, Göztepe Spor Kulübü Müzesi, İnciraltı TCG Ege ve TCG Piri Reis Deniz Müzesi, İzmir Arkeoloji Müzesi, İzmir Etnografya Müzesi, İzmir Atatürk Müzesi, İzmir Atatürk Lisesi İl Eğitim Tarihi Müzesi, İzmir Gazeteciler Cemiyeti Basın Müzesi, İzmir İnönü Evi, İzmir Memleket Sağlık Müzesi, İzmir Müzik ve Müzik Enstrümanları Müzesi [MÜZİKSEV], İzmirspor Kulübü Müzesi, İzmir Tarih Ve Sanat Müzesi, İzmir Ticaret Tarihi Müzesi, Karşıyaka Belediyesi Haberleşme Müzesi, Karşıyaka Belediyesi Hamza Rüstem Fotoğraf Evi Müzesi, Karşıyaka Bilim Müzesi, Karşıyaka Evrensel Çocuk Müzesi ve Eğitim Kampüsü, Karşıyaka Deprem Müzesi, Kemalpaşa Karabel [Eti Baba] Kabartması, Klaros Apollon Kehanet Merkezi Ören Yeri, Konak Belediyesi İzmir Kadın Müzesi, Konak Belediyesi İzmir Mask Müzesi, Konak Belediyesi İzmir Neşe ve Karikatür Müzesi, Konak Belediyesi Radyo ve Demokrasi Müzesi, Konak Belediyesi Ümran Baradan Oyun Ve Oyuncak Müzesi, Köstem Zeytinyağı Müzesi [KZM], Ödemiş Arkeoloji Müzesi ,Ödemiş Belediyesi İbrahim Hakkı Ayvaz Kent Müzesi ve Bedia Akartürk Sanat Müzesi, Ödemiş Belediyesi Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi, Ödemiş Birgi Çakırağı Konağı Müzesi, Seferihisar Teos Ören Yeri Müzesi, Selçuk Meryemana Evi, Selçuk Ephesos Ören Yeri, Selçuk Efes Arkeoloji Müzesi, Selçuk Yaşar Resim Müzesi, Smyrna Antik Kenti ve Agorası Ören Yeri, T.C. Kültür Turizm Bakanlığı İzmir Resim Heykel Müzesi ve Galerisi, TCDD 3. Bölge Müze ve Sanat Galerisi, TCDD Selçuk Çamlık Açık Hava Buharlı Lokomotif Müzesi, Tire Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Tire Kent Müzesi ,Torbalı Erdoğan Özgörkey Otomobil Müzesi [Key Museum], Torbalı Metropolis Ören Yeri, Urla Bademler Köyü Musa Baran Oyuncak Müzesi, Urla Karantina Adası/Tahaffuzhane Müzesi, Urla Klazomenai Antik Kenti Zeytinyağı İşliği , Ümran Baradan Resim ve Güzel Sanatlar Müzesi, Zübeyde Hanım Deniz Müzesi
SÜREKLİ SERGİLER: Arkas Sanat Merkezi, Çankaya Metro İstasyonu Arkeolojik Eserler Sergisi, Çeşme Ayios Haralambos Kilisesi Kültür Merkezi, DEÜ İzmir Meslek Yüksek Okulu Gemoloji ve Mücevher Programı Sergi Salonu, DEÜ Jeoloji Bölümü Mineral Sergisi, EÜ BİTAM-İsmet Köktürk Sürekli Sergisi, EÜ [BİTAM] Kampus Bilgisayar Ağı Sürekli Sergisi, EÜ Diş Hekimliği Fakültesi Dişhekimliği Tarihi Sergisi, EÜ Eczacılık Fakültesi Süleyman Ferit Eczacıbaşı Şifa Eczanesi Sürekli Sergisi, EÜ Edebiyat Fakültesi Anılarda Arkeoloji Bölümü Sürekli Sergisi, EÜ Ege Meslek Yüksek Okulu Anılarda Mesleki Eğitim Sürekli Sergisi, EÜ Gözlem Evi Uygulama ve Araştırma Merkezi, EÜ Tıp Fakültesi Gastroenteroloji ABD Sürekli Sergisi, EÜ Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları ABD Sürekli Sergisi, EÜ Tıp Fakültesi Üroloji ABD Sürekli Sergisi, Gaziemir Belediyesi Seydiköy Anı Evi, İzmir Kültürpark Cevat Şakir Kabaağaçlı Bitkiliği, İzmir Milli Kütüphane, Karabağlar Belediyesi Reşat Nuri Güntekin Çocuk Kitaplığı [Çalıkuşu Evi], Karşıyaka Bostanlı Açık Hava Arkeolojik Eser Sergi Alanı, Karşıyaka Zübeyde Hanım’ın Evi [Latife Hanım Köşkü Anı Evi], Kemalpaşa Atatürk Anı Evi, Mordoğan Müesser Aktaş Etnografya ve Tarih Evi, MTA İzmir Bölge Müdürlüğü Sürekli Sergisi, Narlıdere Belediyesi Kültür Evi [Cemevi], Polis Anı Evi, Seferihisar Anı Evi, Selçuk Belediyesi Efes Kent Belleği Merkezi Ve Kültür Evi, Selçuk Çetin Kültür Köyü, Swiss Otel Büyük Efes İzmir Sürekli Sergi ve Koleksiyonu, Tarihi Asansör Binası, Torbalı Belediyesi Kent Arşivi ve Tanıtım Merkezi, Urla Belediyesi Necati Cumalı Anı ve Kültür Evi, Uşakizade Köşkü [Latife Hanım’ın Evi]
KOLEKSİYONLAR: DEÜ Edebiyat Fakültesi Eski Eserler Koleksiyonu, EÜ Edebiyat Fakültesi Eski Eser Koleksiyonu, EÜ Fen Fakültesi Zooloji Koleksiyonu ,Seferihisar Belediyesi Can Yücel Tohum Merkezi, Tuncalı Koleksiyon Evi…