Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal ile sağlığında uzun uzun ve defalarca İzmir ve Ege üzerine konuşmalar yaptık… Hocamız, antik çağdan günümüze uzanan süreçte, İzmir merkezli Batı Anadolu’nun fark yarattığını ısrarla ortaya koyardı ve bunları biz dinleyenlerine geniş geniş anlatırdı.
Seçime saatler kalmış iken “Batı Anadolu Sanatı ve Kültürünün Dünya Tarihindeki Önemini” Akurgal Hocamız’dan şöyle aktaralım…
EDEBİYAT: Dünya edebiyat tarihinin baş yapıtlarından olan Homeros’un eserleri Antik Batı Anadolu kültürünün yaratısıdır. Batı Dünyası’nda ilk lirik şiiri de bu topraklarda yazılmıştır.
MÜZİK: Batı müziğindeki yedili sisteminin doğuşu Batı Anadolu’dadır. 7 telli lira, 7’li nota sistemine ilişkin şarkılar ilk kez de Bayraklı’da İzmir’de çalınmıştır…
BİLİMLER: Doğa olaylarının dinsel ve mitolojik inançlara bağlanmadan, akılcı ve özgür düşünce ile ele alınarak astronomi, fizik, geometri, matematik gibi müspet ilimlerin ortaya çıkarılması, Batı Anadolu’da yaşayan Miletoslu Thales, Efesli Heraklitos, Prieneli Bias ile Anaksimandros’un başarısıdır.
TİCARET: Batı Anadolu insanları silahla değil, en güzel, en temiz ve en ucuz ürünlerle ticaret yaparak rekabet ortamı yaratmışlardır. Ticaret alanındaki rekabet de kentlerde bilim ve düşüncenin gelişmesine yardımcı olmuştur.
DENİZ TİCARETİ: Batı Anadolulular, Fenikelilerin elinde olan deniz ticaretini onların elinden alıp çok daha büyük bir ölçüde geliştirmişlerdir.
İNSAN HAKLARI: İnsan haklarının doğuşu ve korunması yine Batı Anadolu’da gerçekleşmiştir. Doğa filozofu Phytagoras’ın “insan her şeyin ölçüsüdür” ilkesine dayanarak insan haklarının korunmasına önayak olmuşlardır.
PARANIN İCADI: Ticaretin kolaylıkla yapılabilmesi için para, Lydia’nın başkenti Sardes’te bugünkü Salihli’de bulundu.
MİMARİ: Aioller başta Smyrna olmak üzere Finike’den ve Kıbrıs’tan aldıkları hurma ağaçı biçiminden esinlenerek yaratılan dikey volütlü sütun başlığını geliştirdiler. İon mimarlık düzeni, Aiol başlığının Hellence yorumudur. Doğu Helenler Aiol başlığından yararlanarak İon sütun başlığını ortaya çıkarmışlardır. İon mimarlık düzeni, diğer bütün sütun başlıklarının üzerinde, güzel ve albenili görüntüsü ile bütün dünyada beğeni kazanmıştır. Atina Akropolisi’nde İon düzeni Dor düzeninin yerini almıştır. Dor Düzeni Dünyada bu güne değin antik dönemden gelen sütun başlıkları içinde en beğenilerek Avrupa’nın hemen hemen bütün kentlerinde ve Washington’daki Beyaz Saray’da hala kullanılan bir yapı düzenidir.
ŞEHİR PLANLAMA: Dünyada bu gün hala yaşayan ızgara biçimli kent planı Menderes nehri kıyısındaki Magnesialı Hippodamus’un icadıdır. Avrupa ve Amerika’da birçok kentte Hippodamus’un geometrik dokulu kent planı hala uygulanmaktadır.
SÜSLEME: Batı Anadolu’da bulunan Arkaik dönem vazo sitili (İ.Ö.650-550) anavatanındaki Korint ve Attika ressamlarının yüksek nitelikle yaratıları düzeyinde olmakla beraber, dekoratif görünümü ile çok çekicidir. Dünya pazarındaki alıcıların pek çoğu Attika vazolarının kültürel üstünlüğünü anlamaktan uzaktılar. Buna karşın hayvan frizleriyle bezenmiş bu çok albenili seramik, her düzeyden alıcının ilgisini çekmiştir.
HEYKEL SANATI: Dünya heykel sanatı Mısırlılardan sonra Ege kıyılarındaki yontu ustaları tarafından en yüksek düzeyine ulaştırıldı ve ideal güzellikte eserler işlenmeye başlandı. İyonlar ise ideal güzellik yerine doğal güzelliğe önem verdiler. Böylece yapay bir sanat değil, doğal heykelcilik doğdu. Hellen güzelliği söz gelimi yüz ifadesinde, dünyanın en güzel burunlu, en güzel gözlü, en güzel kaşlı kadınlardan seçtiği örneklerle ideal bir güzellik yaratmıştır. Ancak bu bir bakıma yapay bir ifade yolu idi. İyon heykelcik ve heykelleri badem gözlü, neşeli yüzlü, gülen ifadeli eserler olarak ortaya çıkmışlardır. İyon sanatı ve kültürü Frig, Lydia, Karia, Lykia sanat ve kültürünün doğmasını sağlamıştır.
Dünyanın sahip olduğu kültür ve sanatın zenginleşmesine yardımcı oldukları gibi, içinde yaşadığımız bilgi çağının da temellerini atanlar Batı Anadolu’nun aydınlık insanlarıdır…
Hocamız Akurgal’ın dedikleri bize göstermektedir ki, bilimin de sanatın da doğduğu topraklarda yaşıyoruz, bu toprakların kıymetini bilelim…